Шығармашылық іс-әрекет процесінде мектеп жасына дейінгі баланың өзін-өзі бағалауын қалыптастыру

Жүсіпова Жасмин

Факультет: Педагогика және психология

Мамандық: Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу

Шығармашылық іс-әрекет процесінде мектеп жасына дейінгі баланың өзін-өзі бағалауын қалыптастыру

Кіріспе

Адамның өзін-өзі тануы мен өзін-өзі бағалауы психологияда ең маңызды және өзекті болып табылады. Өзін-өзі танудың дұрыс қалыптасуы үшін өзін-өзі бағалау бұл процестің негізгі компоненті. Өзін-өзі бағалаудың арқасында адам бірдей жағдайларда сыртқы факторлардың әсеріне толығымен тұрақты реакциялар жасайды. Өзін-өзі бағалаудың ғаламдық әсерін мектеп жасына дейінгі балаларда оның мінез-құлқына, тұлғааралық қатынастарына, оның ішінде құрдастарымен де қарым-қатынасынан байқауға болады.

Психология тұрғысынан өзін-өзі бағалау - бұл адамның қызметінің бағыты мен дәрежесін, оның қоршаған ортамен, адамдармен, өзіне деген көзқарасын көрсететін ерікті түрде өзін-өзі реттеудің негізгі байланысы.

Ересек мектепке дейінгі жасты өзін тұлға ретінде түсінудің бастапқы кезеңі деп санауға болады. Тиісінше, дәл осы кезеңде бала өзін-өзі тануды, оның ішінде жеке өзін-өзі бағалауды дамыту үшін негіз қалыптастыруы керек.

Өзін-өзі бағалауды қалыптастырудың өзектілігі қазіргі қоғамның адамға да, оның өзіне де, басқаларға да жоғары сана мен талапты білдіретін адамға да қойылатын талаптардың артуына байланысты.

Мектеп жасына дейінгі балаларға қатысты белсенділік пен сананы арттыру, ең алдымен белгілі бір мақсаттарға жету үшін олардың мүмкіндіктерін нақты бағалау қабілетін сондай-ақ мақсаттарға жету жолындағы іс-әрекеттерін басқалардың мүдделерімен және қоғамның қарапайым нормаларымен салыстыру қабілетін дамытуды білдіреді.

Психологиялық әдебиеттерде мектеп жасына дейінгі балаларда өзін-өзі бағалауды дамытуға көп көңіл бөлінеді. Өзін-өзі бағалауды, құрылымды, функцияны дамыту мәселелері Л.И.Божович, И.С.Кон, М.И.Лисина, А.И.Липкина, Э.Эриксон, К.Роджерс және т.б. еңбектерінде, балалық шақта өзін-өзі бағалаудың қалыптасу заңдылықтарын О.А.Белобрыкина, В.А.Горбачева, А.В.Захарова, В.С.Мухина, Е.И.Савонько, Л.И.Уманец және т. б. қарастырды.

Әдеби шолу

Әдебиеттерді талдау ересек мектеп жасына дейінгі балалардың өзін-өзі бағалауын қалыптастырудағы шығармашылық іс-әрекеттің рөлі туралы мәселе педагогикалық тәжірибе тұрғысынан әлі де өзекті және сұранысқа ие екенін көрсетеді. Атап айтқанда, балалардың шығармашылық іс-әрекет процесінде күтілетін бағалаудың маңыздылығы туралы эксперименттік зерттеулер ерекше қызығушылық тудырады. Сонымен қатар, психологиялық әдебиеттерде (А.В.Запорожец, Я.З.Неверович) көрсетілгендей, баланың эмоционалды күту, басқалардың мүмкін болатын бағалау қатынасын болжай білу қабілетінің арқасында психиканың ең маңызды реттеуші қызметі жүзеге асады. Дегенмен, мектепке дейінгі балалар мекемелерінде балаларды тәрбиелеу тәжірибесі, әдетте, шығармашылық іс-әрекетте баланың адамгершілік өзін-өзі бағалауын дамытудың бай мүмкіндіктері іске асырылмайтынын көрсетеді. Атап айтқанда, шығармашылық іс-әрекетарнайы басшылықсыз балалардың арасында моральдық негізде баланың шынайы өзін-өзі бағалауын қалыптастыруға ықпал етпейтін бағалау қарым-қатынастары дамиды.

Мектеп жасына дейінгі кезеңде өзін-өзі бағалаудың "нақты саналы" формаларының пайда болуы Репина Т.А., Стеркина Р.Б. еңбектерінде көрсетілген. Олар өзін-өзі бағалаудың балалардың қарым-қатынасымен байланысын ашты, өзін-өзі бағалаудың деңгейін арттыратын детерминант ретінде тиімді қызметтің рөлін көрсетті. Баланың өзін-өзі бағалауына тәрбиешінің әсер ету мүмкіндігін Е.А.Архипова анықтады. Әдебиеттерді талдау балалардың ойын іс-әрекетінде өзін-өзі бағалауынқалыптастыру мәселесі әлі де жеткілікті зерттелмегенін көрсетеді. Сонымен қатар, психологиялық әдебиеттерде көрсетілгендей (А.В. Запорожец, Я.З. Неверович) баланың эмоционалды күту қабілетіне, басқалардың мүмкін болатын бағалау қатынасын болжауына байланысты психикалық-реттеуші маңызды функция жүзеге асырылады. Сонымен бірге, белгілі болғандай, ойын әрекеті ойын серіктесіне өзі таңдаған рөл немесе басқа рөл тұрғысынан қараудың нақты тәжірибесі ретінде әрекет етеді (Д.Б.Эльконин).