Шпаргалка по "Педагогике"

№_2__ ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1 N, ń. әріптерінің емлесі..

ń әрпі сөз ортасы мен соңында ғана жазылады: mórtańba, eńbek. n дыбысына аяқталатын сөздерге b, g, ǵ, m дауыссыздарынан басталатын қосымша жа лғанғанда, түбірдің негізгі тұлғасы сақталып жазылады: burynǵy (buryńǵy емес), janǵa (jańǵa емес).

2.        1928 – 1940 аралығында қолданылған латын графикасына негізделген қазақ әліпбиі.

Қазақ АКСР Орталық атқару комитеті 1928 жылдың 14 желтоқсанында жаңа әліпбиді енгізу туралы шешім шығарды. Бұл шешім шыққанға дейін ұзақ талқылаулар, түркологтардың съездері, Орталық Азия елдерінің республикааралық мәслихаттары сан рет өткен болатын. Бір қызығы жаңа әліпбиді енгізу бойынша ол уақыттағы ұйымдастырушылық және ситуациялық жағдайлардың қазіргі таңда туындап отырған мәселелі тұстарымен ұқсастығы көп.   Ол кезде де латын әліпбиіне көшу мәселесі Қазақстанға өзге түркі тілдес елдермен салыстырғанда кешірек келгенін айта кету керек. Мұны Ахмет Байтұрсынұлының араб графикасы негізіндегі жан-жақты қарастырылып, ғылыми негізделген әліпбиінің қолданыста болуымен байланыстыруға болады. Ол кезде төте жазумен сауатсыздықты жоюға бағытталған түрлі оқулықтар жарияланды және бұл кітаптардың тиімділігі бірден өз нәтижесін берген болатын. Төте жазуды Қытайдағы қандастарымыз осы күнге дейін пайдаланып келе жатқанын айтпасақ та белгілі.  Осы кезде Ахмет Байтұрсынұлы өз ойын былай тұжырымдаған еді: "Біз, қазақтар тілдік элементтерімізді бұрынырақ бағамдап алғанбыз, оларды сәйкес дыбыстармен белгіледік, дұрыс жазамыз, оқимыз, орыс, неміс, француз, ағылшындар мен өзгелерге қарағанда жылдамырақ сауат ашамыз. Енді не керек? Әліпбиімізді латынға көшіру керек дейді, өйткені біздің әліпби біздікі емес - арабтікі...".  Ахмет Байтұрсынұлы бастаған араб графикасын қолдаушылар төте жазу қазақ тілі үшін өте қолайлы деп есептеген. Араб тілінің 19 әрпі өзгеріссіз және 5 әрпі қазақ тілінің ерекшелігіне қарай өзгертілген күйде алынған болатын. Ал латын әліпбиінде 15 әріп өзгеріссіз қолданылады да, 7 әріпті қазақ тіліне икемдеуі керек болатын. Ал қазақ тіліне ғана тән әріптерге сәйкес әріптер мүлде жоқ, оларды ойдан шығару керек еді. Осылайша ҚазОАК-тің 1928 жылдың 14 желтоқсанында өткен IV сессиясында бұл әліпби "х" және "f" әріптерінсіз бекітілді. Әріптердің жалпы саны - 29.

3. Эссе. Латыннегізді әліпбидің артықшылықтары.

Elіmіz táýelsіzdіk tájіn kıgennen berі kóptegen basymyzdan nebіr ózgerіster ótken bolatyn latyn álіpbıіne kóshý máselesіn kóterіp keledі. Latyn álіpbıіne kóshý týraly oı-pіkіrler 1926-1929 jyldardan bastap bastaý alǵany barshamyzǵa taıǵa tańba basqandaı belgіlі. Latyn álіpbıіne kóshý máselesіne qatysty el arasynda aıtylyp jatqan pіkіrlerdі  negіzіnen úsh topqa bіrіktіrіp qaraýǵa bolady: onyń bіrіnshіsі, neshe túrlі qıyndyqtar men kedergіlerdі kóldeneń tartady,  bul «qıyndyqtardy» memleketіmіz sheshe alatynyna senіmіmіz mol,  ekіnshі bіreýlerі, latyn jazýynyń túrlі aqparat keńіstіgіndegі  artyqshylyqtaryn alǵa tartady, «latyn jazýynyń artyqshylyqtaryn» aıtpaı-aq el bіlіp, kórіp otyr, al úshіnshі bіr top,  latyn  árіpterіn  qazaq álіpbıіne úılestіrý jáne kırıll árіpterіne ıek artqan burynǵy  emle-erejelerіmіzge reforma jasaýdy usynyp otyr.  Latynǵa kóshý týraly joǵaryda aıtylǵan alǵashqy ekі máselege ár túrlі mamandyq ıelerі belsendі pіkіr aıtsa, sońǵy úshіnshі, ıaǵnı, latyn  árіpterіn  qazaq álіpbıіne úılestіrý іsіnde negіzіnen  tіl mamandary  belsendіlіk tanytyp otyr. Bіraq tіl mamandarynyń da kózqarastary ekі túrlі ekenіn baıqaımyz. Onyń bіrі álіpbıge, negіzіnen, ana tіlіmіzdіń  tól dybystaryn alý arqyly qazaq tіlіnіń tabıǵı ulttyq bolmysyn saqtaýǵa umtylsa,  ekіnshіsі, qazіrgі oqyǵan jurt  burynǵydaı  ózge tіldіń sózderіn buzyp aıtýdy oǵash kóredі, sondyqtan «qazaq tіlі  álіpbıіnіń  quramyndaǵy qyrýar  árіptі ógeısіtіp, jat dybystarǵa  jatqyzyp, álіpbıі quramynan shyǵaryp tastaý emlenі  sheshýі  qıyn  óte kúrdelі  túıіnge aınaldyratyn sheshіm» degen pіkіr aıtyp, qazіrgі álіpbıdegі jýandyq jáne jіńіshkelіk tańbasynan basqa qyryq árіptі de qaldyrmaı latynǵa alyp ótýdі jaqtaıdy. Menіń oıymsha krrılıtsadan qaıta latyn álіpbıіne kóshý  elіmіzge qaı jaǵynan bolmasyn zor paıdasyn tıgіzedі dep oılaımyn

№_3__ ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. b, g, ǵ, d әріптерінің емлесі.
2. Алфавит (әліпби), дыбыс, әріп.
3. Эссе. Жаңа емленің ұтымды тұстары.

1. b,g,d әріптері сөздің басында, ортасында,аяғында жазылады: baılyq,gúl,dáýlet,berik,dastarqan,abzal,dala, globýs,baılanys,baq,daýyl.

ǵ әрпі сөз басы мен ортасында ғана жазылады: ǵarysh, aǵash, samǵa, ǵalym; baǵdar.

1. Дыбысты айтуға, құлақпен естуге, ал әріпті  көруге және жазуға болады. Мәселен,    бала, бор, қалам, сия  сөздерін айтқанда, ондағы  б, а, л, о, р, қ, м, с, и, я  сияқты  дыбыстар сөйлеу мүшелерінің қатысумен жасалғандықтан, құлаққа еркін естіледі. Бұл сөздерді құрастырып тұрған ең  кішкене бөлік – дыбыстар. Осыған орай сөздің ең кішкене бөлігін дыбыс дейміз. Тілдің  дыбыстық жүйесінің өзіне тән орнықты дербес заңдары  бар. Мәселен, сөздерді айтып қана қоймаймыз, оны кейде дауыс жетпейтін жерге жеткізуге де тура келеді. Әріптер белгілі бір жүйе бойынша, тәртіппен тізіледі. Осылайша әріптердің рет-ретімен тізілген жиынтығын алфавит дейміз.
   Қазақ тілінде 42 әріп бар. Олар: Аа (а), Әә (ә), Бб (бэ), Вв (вэ), Гг (гэ), Ғғ (ға), Дд (дэ), Ее (йэ), Ёё (йо), Жж (жэ), Зз (зэ), Ии (и), Йй (қысқа й), Кк(ка), Ққ,(қа),Лл (эл), Мм (эм), Ни (эн), Ңң(эң), Оо(о), Өө(ө),Лп(пэ),Рр(эр), Сс(эс), Тт (тэ), Уу(у), Ұұ(ұ), Үү(ү), Фф (эф), Хх (ха),һһ (һа), Цц(цэ), Чч (чэ), Шш (ша), Щщ (ща), ъ (айыру белгісі), ЬІы (ы), Іі (і), ь (жіңішкелік белгісі), Ээ (э), Юю (йу), Яя (йа).  
   Алфавит деген сөз — грек алфавитінің алғашқы екі әрпінің қосындысы, яғни альфа - грек әріптерінің бірінші әрпі де, бета екінші әрпі болып табылады. Кейін осы сөздер жазу жүйесінде белгілі бір тәртіппен тізілген әріптер жиынтығы бөлып, алфавит деп аталып кеткен.
   Алфавитті дұрыс білудің жазба тіл үшін, күнделікті өмір үшін және еңбек процесін жеңілдетуде практикалық мәні аса зор.
2. Jańa emleniń utymdy tustary

 El egemendiginiń ydyramas tutastyǵy, myzǵymas birligi memlekettik tildiń tolyqqandy qoǵamdyq-áleýmettik qyzmet atqarýyna baılanysty ekeni sózsiz. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy ult tutastyǵynyń asa mańyzdy taǵandarynyń biri – ulttyq til desek, tildiń damý deńgeıi onyń qazirgi qoldanystaǵy tilinen kórinis tabady. Ultty biriktirip, ata-babamyzdan jádiger bolyp, urpaqtan urpaqqa berilip kele jatqan tilimiz – ulttyq bolmysymyzdyń, mentalıtetimizdiń, mádenıetimizdiń, rýhanı baılyǵymyzdyń qaınar bastaýy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev: «Qazaq tilin latyn árpine kóshirý - bul ana tilimizdiń jahandyq ǵylym men bilimge kirigýin, rýhanı tutastyǵyn qamtamasyz etetin biregeı qadam», - degen edi. Osy turǵyda qaraǵanda, jazýymyzdy latyn áripterine kóshirýdiń memlekettik tildiń damýy men qoldanys aıasyn keńeıtýge qosar úlesi zor ekeni daýsyz. Qazirgi tańda memlekettik tilimiz keregesin keńge jaıyp, egemendi elimizben qatar damyǵandyqtan, memlekettik tilge degen suranys ta artyp keledi. Sondyqtan tilimizdiń jazýynyń da zaman talabyna saı kelýin kúndelikti ómirdiń ózi talap etip otyr. Tildiń bolashaǵy - eldiń bolashaǵy. Qazirgi Qazaqstannyń álemdik deńgeıdegi básekege qabilettiligi onyń memlekettik tili men jazýynyń da damýymen tyǵyz baılanysty. Qazaq tiline kompıýterlik jańa tehnologııalar arqyly halyqaralyq aqparat keńistigine kirigýge tıimdi joldar ashylady. Ekinshiden, túbi bir túrki dúnıesi, negizinen, latyndy qoldanady. Bul jazý júıesin birinshi bolyp 1928 jyly Túrkııa memleketi qabyldasa, bul grafıkaǵa 1993 jyly Ózbekstan, 2001 jyly Ázerbaıjan memleketteri de ótken edi. Bul jaǵdaı Qazaqstannyń týystas memlekettermen rýhanı, mádenı, ǵylymı, ekonomıkalyq qarym-qatynasyn arttyra túsedi. Úshinshiden, til tazalyǵy máselesi. Tilimizdegi qazirgi jat dybystardy tańbalaıtyn áripterdi qysqartyp, sol arqyly qazaq tiliniń tabıǵı taza qalpyn saqtaýǵa múmkindik alamyz. Tórtinshiden, qazaq tilin oqytqan ýaqytta basy artyq tańbalarǵa qatysty emle erejelerdiń qysqaratyny belgili. Ol mektepten bastap barlyq oqý oryndarynda oqytý úrdisin jeńildetedi.