Жеке кәсіпкердін азаматтык- құкыктык жаfдайы

ЖЕКЕ КӘСІПКЕРДІҢ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Кәсіпкерлік – бұл дамудың ұзақ жолынан өткен күрделі экономикалық және әлеуметтік құбылыс. Ежелгі және орта ғасырларда кәсіпкерлік бастаманы қолданудың негізгі бағыты тауарлардың аумақтық қозғалысымен және әртүрлі географиялық нүктелердегі баға айырмашылығынан пайда табумен байланысты саудагерлер мен навигациялар болды. Бұл қызметті реттейтін құқықтық жүйенің әлсіздігі, сондай – ақ адамның табиғи элемент алдындағы әлсіздігі-мұның бәрі кәсіпкерліктің жоғары тәуекелдеріне әкелді.

Кәсіпкерлік анықтамаларының бірі "кәсіпорындар және кәсіпкерлік қызмет туралы" Қазақстан Республикасының Заңында берілген, онда "кәсіпкерлік қызмет (кәсіпкерлік) азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда алуға бағытталған бастамашыл дербес қызметін білдіреді"деп жазылған. Бұл анықтаманың айқын кемшілігі-кәсіпкерліктің экономикалық сипаты тіпті айтылмаған, бұл қызметтің шарттары мен пайда алу әдістері көрсетілмеген, бұл кез-келген қызметті кәсіпкерлікке жатқызуға мүмкіндік береді, нәтижесінде осы қызметті жүзеге асырған немесе бастаған субъектілердің, соның ішінде барлық пайдакүнемдік қылмыстардың мүлкі артады. "Заңда белгіленген тәртіппен осы тұрғыда тіркелген тұлғалардың мүлікті пайдаланудан, тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызметтер көрсетуден жүйелі түрде пайда алуға бағытталған, өз тәуекелімен жүзеге асырылатын дербес қызмет кәсіпкерлік болып табылады". Бұл анықтама, біздің ойымызша, кәсіпкерліктің мәнін әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде дәл көрсетеді.

Қазақстан Республикасының аумағында кәсіпкерлік қызметпен Қазақстан Республикасының азаматтары да, шетел азаматтары да, азаматтығы жоқ адамдар да айналыса алады.

Азаматтардың жекелеген санаттары үшін Қазақстан Республикасының заңдарында дербес кәсіпкерлік қызметпен айналысуға тыйым салу белгіленген.

"Тауар нарықтарындағы бәсекелестік және монополистік қызметті шектеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы мемлекеттік билік және мемлекеттік басқару органдарының лауазымды адамдарына дербес кәсіпкерлік қызметпен айналысуға тыйым салады.

Кәсіпкерлік экономикалық белсенділіктің ерекше нысаны ретінде экономиканың мемлекеттік және жеке секторында жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес мыналарды ажыратыңыз:

 Мемлекеттік кәсіпкерлік;

 жеке кәсіпкерлік.

Мемлекеттік кәсіпкерлік-бұл құрылған кәсіпорын атынан экономикалық белсенділікті жүзеге асыру нысаны:

 мемлекеттік мүлікті (мемлекеттік кәсіпорын) басқаруға уәкілетті (қолданыстағы заңнамаға сәйкес) мемлекеттік басқару органдары);

 жергілікті өзін-өзі басқару органдары (муниципалдық кәсіпорын).

Мұндай кәсіпорындардың меншігі-бұл мемлекеттік немесе муниципалды мүліктің бір бөлігін, бюджет қаражатының бір бөлігін және басқа көздерді бөлу нысаны. Мұндай кәсіпорындардың маңызды сипаттамасы олардың өз міндеттемелері бойынша өздерінің меншігіндегі мүлікпен ғана жауап беретіндігі болып табылады (мемлекет те олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді, олардың өздері де мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап бермейді).

Жеке кәсіпкерлік дегеніміз-кәсіпорынның (егер ол осындай ретінде тіркелген болса) немесе кәсіпкердің (егер мұндай қызмет жұмыс күшін жалдаусыз, жеке еңбек қызметі нысанында жүзеге асырылса) атынан және азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың атынан олардың тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігі үшін жүзеге асырылатын экономикалық белсенділікті жүзеге асыру нысаны.

Жеке кәсіпкерлік қызметті шектеу мемлекеттің айрықша құзыретіне жататын: заңдылықты сақтау; қоғам мен азаматтардың қорғанысы мен қауіпсіздігі; салықтық, кедендік, валюталық, бағалық және монополияға қарсы реттеу; әлеуметтік кепілдіктер беру; экологиялық, санитарлық және өртке қарсы нормаларды сақтау мәселелері бойынша ғана орын алуы мүмкін.

Осы формалардың әрқайсысының-мемлекеттік және жеке кәсіпкерліктің өзіндік белгілері бар, бірақ оларды жүзеге асырудың негізгі принциптері негізінен сәйкес келеді. Екі жағдайда да мұндай қызметті жүзеге асыру бастамашылық, жауапкершілік, инновациялық тәсіл, кірісті барынша арттыруға деген ұмтылысты білдіреді.