Рим құқығы жеке құқығының пәні және маңызы

1-тақырып:Рим құқығы жеке құқығының пәні және маңызы.

Жоспар:

1. Рим құқығын реттеудің пәні және түсінігі
2. Рим құқығының жүйесі
3. Заң ғылымдары үшін рим құқығының ролі мен маңызы.Рим құқығының рецепсиясы

1.Рим құқығы дүниеге келген кезінде Рим Италиядағы көбімен бірдей кіші қаым болған еді.Рим қауымы ұлғайған сайын өз ықпалын Италиядағы барлық аумаққа, содан кейн Жерорта теңізіне таратып, билік астына сол барлық мәдени орталжинап алды.

Сонымен коса Рим іштей өзгерпариархалдық құрылыс жйылыпескі табиғи өнімге негізделген шаруашылық экономикалық қарым-қатынаспен алмасады.Жаңа өмір,күшті жұмылдыруды,әрбір жеке тұлғаның қабілетін күшеитуін талап етті.Осының барлығына сай рим құқығы өз сипатын жеке тұлғанын бастамасына қарай ауыстырды:тұлғаның бостандығына шарт және өсиет бостандығын рим құқығы жүйесінің бір қалауы болып табылды.

Осыған байланысты,пайда болатын дауларды шешу үшін құқық субьектілерінің аумақтық немесе ұлттық белгісінен тәуелді болмай қолданып реттейтін құқықтық норма жасау қажеттілігі туындады.Рим құқықы обьективті қажеттіліктің ықпалынан, өзіне дейін мың жылдар бойы қалыптасқан халықаралық қатынастың және халықаралық айналымдағы әдет-ғұрыптардың қасиеттерін бойына сіңдіріп оған қол жетімділік және тұрақтылық сипатын береді.

Құқықтық жүйенің қағидаларын әзірлеген кезде рим юриспруденциясы азаматтық айналымдағы субьектілерді өзара құрметтеу қағидасынатұлғаның өз мүлкінетікелей бақылау жасауын болдырмау, тауар және қызмет көрсетудің алмаусы тең болу, қоғаорнатылған тәртіпке сай еркін білдрі бостандығын қағидаларынан бағыт алып отырды.

Ғасырлар бойы заң ойы қалыптасып тұғыр болған рим құқығы бүгінгі күні де құқықытқ жүйе және азаматтық құқықтық институттар ешбір ұлттық көріністен тәуелсіз ерікн көоріністе орын апты.

Рим құқығын оқып зерттеу құқық саласында кең дайындық бергген басқа ұғымдық аппаратты еркін қолдануға көмек.Рим құқығынығ көп түсініктері қазіргі заманғы юриспруденциясында белсенді қолданылуда.

2. Рим құқығының жүйесі:

1.Цивильдік құқық

2.Барлық Халық құқығы

3.Преторлық құқық

Цивильдік құқық-тек рим азаматтарына қолданылды.Кейіннен шаруашылық қатынастардың өркендеуіне байланысты басқа рим емес азаматтармен падйа болған қатынастардың құқықытық реттеу халық құқығы арқылы жүзеге асырылды және аталған құқық рим емес басқа барлық азамттардың құқықтарын қорғады.

Преторлық құқық-цивильдік құқығынан кейін тарихқа келді.Оның қызметі негізінен құқықты реттеуге байланысты.

3.Римның жеке құқығы басқа әсіресе Еуропалық құқықтарға негіз болғандықтан,рецепция түсінігін қарастыру қажет болып отыр.«Рецепция» термині бірнеше мағынаға ие.Өнерде,мәдениетте қоғамдық ғылымдарда басқа елдерде немесе басқа дәуірде қалыптасқан қформаны үлгі етіп алу дегендеі білдіреді.

Құқыққа байланысты рецепция түсінігіне әр түрлі анықтамалар бап.Жалпылама түрде рецепция бір мемлекеттің басқа дамыған мемлекеттің құқық үлгісіе қабылдау деген мағынаны білдіреді.Бұндай анықтама анықтамалық басылымдар үшін тән.Мысалы, кез келген шет тілдері сөздігінен табыға болады.Бірақ ұқсас анықтамаларды арнайы құқықытық басылымдарда кездестіруге болады.

Бұндай анықтамалар 40 жыл бұрыңғы әдебиеттерде ғана еме,қазіргі романистік әдебиттерден де кездестіруге болады.Мысалы, Рим құқығының рцецпциясын бүкіл континенталды Еуропа мен Шотландияға тән құбылыс деп анықтайды.Фактілі түрде бүкіл континенталды Еуропа елдері құқықтық жүйелерін Рим құқығының нормаларына негізделеді.Рим құқығының рецепциясын құқықтық феномен ретінде сипаттауға болады.Бірақ романтистикада бұл түсініктің Рим құқығына аспектілеріне назар аударылады.Әсіресе рецепция түсінігі Рим құқығына байланысты феодалдық және буржаузиялық Еуропада теңдеу,өңдеу,меңгеру,әрекеттң қайта жаңарту сияқты мағынаны береді.

Бақылау сұрақтары:

1.Рим құықғы жеке құқығының түсінгі және маңызы.

Ежелгі Рим мемлекетінде қалыптасқан және жеке тұлғалардың арасындағы қатынасты реттейтін құқықтық жүйе,жеке құқық деп танылады.Рим құқығының негізгі институты жеке меншік құқығы және басқа шектеулі құқықпен заттар осондай ақ шарт міндеттеме,отбасылық пен мұрагерлік құқықтық қатынас болып табылады.

2.Жария және жеке құқық аырмашылығы.

Жеке құқық-Диспозивтивтік әдіспен реттеледі.Мүліктік қатынастарды реттейтін,тараптардың теңдігіне негізделетін және жағдайлары міндеттемелерге қатысу келісімімен өзгерте алатын Рим құқығынң бөлігі.

Жария құқық-Императивтік әдіспен реттеледі.Биліктік қатынастарды реттейтін,тараптар үшін міндетті нормалардан тұратын және жағдайлары жеке тұлғалардың келісімімен өзгертіле алмайтын Рим құқығының бөлігі.

3.Рим жеке құқығының кезеңдері.

Көне немесе квириттік құқық кезеңі: б.з.д. 753-130
ж.ж.
Классикалық құқық кезеңі: б.з.д. 130-б.з. 230 ж.ж. Бұл
ұзақ мерзімнің өзі өз кезегінде, үш сатыға жіктелінеді:
алдыңғы классика – б.з.д. 130-30 ж.ж.; жоғарғы немесе
орталық классика – б.з.д. 30-б.з. 130 ж.ж.; кейінгі
классика – б.з.130-230 ж.ж.;
Классикалық құқықтан кейінгі кезең – б.з. 230-527 ж.ж.;
Юстиниан дәуіріндегі құқық – б.з. 527-565 ж.ж.