Мүмкіндігі шектеулі бала тәрбиесіндегі ойынның рөлі

Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе Өңірлік Университеті

МАҚАЛА

«Мүмкіндігі шектеулі бала тәрбиесіндегі ойынның рөлі»

Орындаған: Ермағамбетова Амина ДФ-301

Тексерген: Балтымова М.Р

Ақтөбе 2021

Түйін сөз: ойын, мүмкіндігі шектеулі бала, тәрбие, дамытушылық ойындары, әлеуметтену, жас ерекшелік;

1.Кіріспе бөлім

Ойын әлеуметтік өмірдің ажырамас феномені ретінде мәдени әмбебаптардың маңызды түрлерінің бірі болып табылады. "Ұлы орыс тілінің түсіндірме сөздігінде" "ойын" белгілі сөз шебері В.И. Далемнің пікірінше "ойнайтын", "ережелер бойынша орнатылған көңілді" және "қызмет ететін нәрсе" деп анықтайды. Көптеген жылдар өткен соң, орыс әдебиеті саласындағы тағы бір ірі маман С. И. Ожегов, бірнеше рет басылып шыққан "Орыс тілінің сөздігінің" авторы, ойынды "ойын-сауықтың бір түрі (тәсілі)" ретінде қарастырылды. Балаларға арналған авантюралық энциклопедиялар ойынды "балаларға адамдар арасындағы қарым-қатынас формаларын жаңғыртуға және модельдеуге мүмкіндік беретін көңілді шартты әрекет" деп түсіндіреді. Яғни, энциклопедияның авторлары ойынды "халықтық әдет-ғұрыптар негізінде пайда болған, ойын-сауық үшін қызмет ететін және белгілі бір мақсаттарға ұмтылатын іс-шаралар" ретінде қарастыруды ұсынған.

Балалық шақтың ерекше рөлін мойындаған көрнекті австриялық психолог, психиатр және невропатолог 3. Фрейд және артынан оның қызы А. Фрейд ойында баланың жеке басының қорғаныс механизмін көрді. Ойын барысында, - бала өзінің басынан өткен ләззат қажеттілігін және оның өмірінде байқалған немесе болып жатқан қиын жағдайларды көрсетеді.

Алғашқылардың бірі болып ойынның  теориясын тағы бір көрнекті кеңес философы және психологы- С. Л. Рубинштейн анықтаған болатын. Ол "ойын баланың әлемге әсер ету қажеттілігін қалыптастырады және көрсетеді" деп сенді [1], – ойын әрекетін баланың сыртқы әлеммен байланысына үнемі мағыналы рефлексия ретінде қарастырды.

Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойындар ерекше мәнге ие: олар үшін ойын-оқу, олар үшін ойын- еңбек, олар үшін ойын-тәрбиенің маңызды түрі. Тәрбие – баланың дүниеге келген сәтінен басталатын процесс. Мектеп жасына дейінгі баланы  дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылыстармен, адамдардың еңбегімен, қарым-қатынастарымен танысады. Педагогикада ойындарды тек балаларды алдандыру, көңілін көтеру әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың қөзқарастарын, мінез-құлқын қалыптастыру құралы деп ойынға ерекше мән береміз. Яғни,ойын "...нәтижелі іс-әрекет емес, оның мотиві нәтижеде емес, іс-әрекеттің мазмұнында". А. С. Макаренко, әйгілі кеңес мұғалімі және жазушысы: бала үшін " ойын ... ересек адамның іс-әрекеті, жұмысы, қызметі сияқты маңызды... бала өз мақсатына жету үшін және команда оған сеніп тапсырған рөлді орындау үшін жауапкершілікті сезінеді... ойын да бала қандайболса, ол өскен кезде жұмыста да сондай болады. Ойын адам өмірінде өте маңызды, ол жұмысқа дайындық болып табылады және оны біртіндеп еңбекпен алмастыру керек" [2], – деді ол. Ойын – негізінен, балаларға дене шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын балаларды ұйымшылдыққа, адамгершілікке, отансүйгіштікке, достыққа, еңбекке үйретеді.

2.Негізгі бөлім

Ойынның қалыпты бала тәрбиесінде де, мүмкіндігі шектеулі бала тәрбиесінде де алатын орны ерекше. Өйткені ойын баланың даму қуралы, таным көзі, білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді.  Т.М. Михайленко: "ойын-мектеп оқушыларын тәрбиелеудің маңызды құралы. Ойындарды дұрыс таңдау арқылы баланың қалыпты дамуы мен әлеуметтенуі үшін жағдай жасауға болады" [3]. Ойынның қай түрі болмасын бала дамуына үлкен әсерін тигізеді. Сондай ойындардың біріне өткен ғасырдың бірінші жартысында белгілі итальяндық ғалым-педагог М.Монтессори баланы өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі оқытуға және өзін-өзі дамытуға ынталандыру әдісі аясында [4] дамыту ойындарының кешені ұсынылды (текшелермен, өрнектермен, жақтаулармен және т.б). Монтессори әдісінің мақсаты: