Казақ халқы

                         Үй жұмысы қаз.тарих

ХХғ қазақ халқы тәуелсіздәкке жетер жолда көп зардап шекті. Ал бұның бастамасы, 1822 1824 жылғы жарғылар « м.м сперанский»  және де 1867 1868 ж уақытша ережелер , сонымен қатар 1886 1891 жылғы реформалар болды. Бұл реформалар қазақ халқының этнокалық топтастғын бөлшектеген болатын жәнеде осы рефорлар арқылы Ресей патшалығы қазақ халқын өз отарына айналдырған еді.

  Ресей патшалығының отары ретіндегі   Қазақстанда негізінен өнеркәсіптің екі саласы, яғни тау-кен өндірісі мен кен-зауыт өнеркәсібі, сондай-ақ, ауыл шаруашылық өнімдерін өнеркәсіпретінде пайданылған болатын. Тау-кен өнеркәсібі түсті металдар мен темірдің бай кен орындары Алтай мен Орталық Қазақстанда өндірілетіні. Бірақ, бұл қазба байлықтар,негізінен, шетелдік акционерлік қоғамдардың қолына көшті. Мысалы, 1904 жылы ағылшын-француз акционерлік қоғамы Спаск-Успенск мыс кені заводын, саран-Қарағанды тас көмір кенін  түгелдей сатып алып, пайдаланды. Сонымен қатар, Екібастұзда, Қарағандыда, Саранда көмір кен орындары мол пайдаланылды. Өндірілген көмір темір жолмен және су жолдарымен Ресейдің Пермь губерниясына, Омбы мен Барнаулға, сондай-ақ, өлкенің Павлодар, Қызылжар және басқа да қалаларына жеткізіліп отырды.Осындай себептерге байланысты, Қазақстанның кен өнеркәсібі бұл кезеңде жергілікті капитал негізінде өсіп жатқан жоқ болатын. Оның өнімі түгелдей дерлік өлкеден тыс жерлерге әкетілді.Сондай-ақ өнім өткізу рыногына  айналуында темір жолдардың салынуы маңызды роль атқарды. Қазақстанның негізгі ірі Сібір темір жол желісі 1901-1905 жылдары салынған Орынбор-Ташкент жолы болды. . Бұл темір жолдар өлкені Ресейдің өнеркәсіп орталықтарымен байланыстырып, оны жалпыресейлік экономикалық нарыққа тартты. Осы темір жолдардың көбейіу арқылы , біршама халықтар жұмыс орындарын алған болатын,бірақ оның өзінде оларға бар ауыр жұмыс беріліп күніне 12 13  сағаттан жұмыс жасады.

XIX ғасырдың екінші жартысы - XX ғасырдың басында Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуында болған өзгерістер қазақ халқынын рухани өміріне терең әсер етті. Мұндай елеулі өзгерістер ұлттық сана-сезімді оятуға жағдай жасады, қазақ қоғамында жаңа идеялардың, ой-пікірлер мен көзқарастардың қалыптасуын анықтап берді. Қазақ қоғамының озық ойшылдары қоғамды, адамдардың өздерін күш қолданатын революция емес, қоғам мүшелерінің санасын өзгерту мен адамдардың бүкіл қоғамды жаңғырту практикасына тартылуы ғана өзгерте алады деп санап, қоғамдық сананы қалыптастыру процесін нақты жүзеге асырды. Осы себептен қазақ қоғамында Қазақ газеті мен Айқап журналы төңірегіне топтасқан жас қазақ интеллигенциясы осындай интеллектуалдар тобы пайда болды.  Олар өз халқына тәуелсіздік және отаршылдық құлдықтан азаттық алу жолындағы күресте көмектесуге ұмтылды. Осы мақсатпен қазақ интелегенциясы 1905 жылдан бастап саяси қызметті қызу өрістетті. Қазақ интелегенциясы саяси қызметінің қорытындысында «Алаш» партиясы құрылды. Саяси күреспен қатар қазақ интелегенциясы ағартушылық қызметті де кеңінен өрістетті. ХХ ғасырдың басындағы қазақ  дәрігерлердің, саясатшылардың, судьялардан, ақын- жазушылардан қаралып, мұның өзі қазақ ғылымының орнығып, алғашқы қадамдар жасауы үшін А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бӛкейханов, Х. Досмұхамедов, М. Тынышбаев, Ж. Ақбаев ж.б. қыруар істер тындырды. Мәселен, Ә. Бӛкейханов қазақ халқының саяси және құқықтық сана- сезімін қалыптастыру жөнінде көп іс тындырған тамаша саясатшы ғана емес, сонымен қатар ғұлама экономист, әдебиетші және тарихшы болған. Оның қазақ халқының тарихын, әлеуметтік- экономикалық жағдайы мен мәдениетті зерттеуге арналған монографиялық мәні бар «Қазақтар» атты мақаласы 1910 жылы Петербургте жарияған еді, сол секілді А. Байтұрсыновтың «Маса» және М. Дулатовтың «Оян, қазақ» кітаптары нақ сол мақсатқа арналды. Қазақтың ұлттық бірлігін нығайтуға және олардың саяси деңгейін көтеруге көмектескен,  қазақ халқын сырттан жасалатын күйретуші әсерден қорғайтын қандай да бір заң қабылдауға қол жеткізуді мақсат етіп қойған Мемлекеттік Думаға қатысқан тұлғаларда зор көмек көрсеткен болатын.