Әлемдік саяси ойдың даму тарихы

             Әлемдік саяси ойдың даму тарихы

Кез-келген ғылым сияқты, саяси пікірдің пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы бар. Ұзақ уақыт бойы қоғамдық философиялық теориялар аясында саяси білім элементтері қалыптасып дамыды.

Саясат туралы ойлар мен пікірлер теориялық түрде көрсетілетінін және осы дәуірдің саяси санасының бөлігі болып табылатындығын есте ұстаған жөн. Олардың сипаттамалары әлеуметтік мәдениеттің бүкіл жүйесімен, экономикалық факторлармен және ойшыл өмір сүретін және жұмыс істейтін ортасымен байланысты. Бірақ бұған қарамастан олардың идеяларының басым бөлігі тұрақты зор маңызға ие. Олар заманауи саяси ғылым мен тәжірибенің негізін салды. Саяси ойдың тарихын зерттеместен, қазіргі саяси құбылыстар мен процестерді талдап- түсіні мүмкін емес.

Саяси идея алғаш рет ежелгі Шығыс елдерінде пайда болды, ал саяси санадағы үстем жағдай әлеуметтік жүйенің сакральды шығу тегіне ие болды. Зайырлы тәртіптің мифологиялық тұжырымдамасы және жалпы қоғамдық өмірді ұйымдастырудың мифологиялық әдісі бар адамдардың тәжірибесі кейінгі саяси ойға үлкен әсер етеді. Біздің заманымызға дейінгі VIII - VI ғасырларда діни және мифологиялық тұжырымдамалардан шегініп, әлеуметтік-саяси құбылыстардың рационалды түсіндірулеріне көшу басталды. Саяси көзқарастар белілі бір философиялық және этикалық бағыттарға ие болды.

Саяси теориялар біздің заманымыдан бұрынғы VI - IV ғасырларда Қытайлық қоғамдық ойдың бір бөлігі ретінде туындайды. Ал бастауыда әйгілі қытай философтары Лао Цзу ( б.з.д. 579 - 499 ж.ж. ), Конфуций ( 551 - 479 ж.ж. ),   Мо-цу ( б.з.д. 48  – 400 ж.ж. ).

Қытайдың этикалық және саяси ойының бүкіл тарихындағы негізгі рөлді Конфуций доктринасы ойнады. Оның көзқарастары « LUN YU »                      ( « Сөйлесулер мен тұжырымдар » ) кітабында айтылған. Конфуций мемлекеттің патриархалды - патерналистік тұжырымдамасын дамытқан. Мемлекетті ол үлкен отбасы ретінде түсіндіреді. Императордың күші ( « аспан ұлы » ) әкенің билігіне, ал билік пен бағынатын адамдардың қарым-қатынасы – отбасылық қарым - қатынасқа теңестестіріледі.

Үкіметтің зорлық - зомбылықсыз әдістерінің жақтаушысы бола отырып, Конфуций, діни жүргізушілерге, шенеуніктер мен қол астындағы адамдардың қарым - қатынастарын ізгілік қағидаттары бойынша құруға шақырды. Конфуцийдің жазуы бойынша, қол астындағы адамдар үшін ізгіліктің негізі – үкімет пен билікке деген адалдық пен барлық « жоғары » тұрғандарды құрметтеу болып табылады. Ойшылдың саяси этикасы қоғамның шыңдары мен төменгі таптарының арасындағы бейбітшілікке және үкіметтің тұрақтылығына қол жеткізуге бағытталған.

Конфуцийизм ( ал біздің заманымызға дейінгі IV ғасырдан бастап – неоконфуцийзм ) Қытайдағы доминантты идеология ғана емес, сонымен қатар Жапония, Корея, Вьетнам және басқа елдерде таралған.

Ежелгі антикалық заманды қарастыратын болсақ - саяси идея Шығыс елеріне қарағанда түбегейлі өзге жағдайларда дамыған. Ежелгі Грекияда саяси идеялар өзіне тән тұтастық пен дәйектілігі бар теориялар нысанынын орнын алды. Бұған бірқатар мән - жайлар ықпал етті. Еңбектің қоғамдық бөлінісі оның өнімділігінің арттырылуына, қоғамның құлдар мен құл иеленушілер деп екіге бөлінуіне ғана емес,  адамдардың белгілі бір әлеуметтік тобын үй шаруашылығынан босатып, тек қана білім мен ғылым шаруасымен, әлеуметтік құрылыс жайлы теорияларды шығарумен айналысуға мүмкіндік берді. Қоғамдық өмірді ұйымдастыру жолы арқылы саяси теорияларды белсенді дамыту үлкен сұранысқа ие болды. Полис ( бірнеше халықтың және қалаға іргелес ауылдық маңайы бар қала-мемлекет ) осындай ерекше нысандардың бірі болып табылады. Полисте саясатпен айналысуға, халық жиналысында дауыс беру түрінде мемлекеттік істерді шешуге барлық еркін азаматтардың құқығы болды. Сонымен қатар полисерде құлдар мен құл иеленушілердің, ақсүйектердің билік үшін өз ішінде үзілісі жоқ күрес жүріп отырған. Бұл күрес Ежелгі Грекиядағы әртүрлі философиялық және саяси ағымдарындағы күрестерден өз көрінісін тапты.