Бәсекегеқабілеттілік туралы түсінік

КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН БАҒАЛАУДЫҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ

                     Нұрдаулетова Айгерім Нұрдосқызы

                                                          NARXOZ университеті, магистрант

                                                        nurdauetova.aigerim@gmail.com

Түйіндеме. Мақалада кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың бірнеше әдістері сипатталған, олар нақты бәсекелестік позициялардың сапалы талдауы үшін мүмкіндік береді.

Кілт сөздер: бәсекеге қабілеттіліr, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі, бәсекеге қабілеттілікті бағалау әдістері.

1. Бәсекегеқабілеттілік туралы түсінік

Бәсекелестікке қабілеттілік жайлы жаңа термин еліміздің заманауи кәсіпорындарының жұмыс істеу барысында есте ұстайтын маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады.

Бәсекеге қабілеттілік терминіне қазіргі кезде төмендегідей факторларды ескерген жөн:

• Нарықта танымал әрі табысты бола алуы;
• Кәсіпорынның өніміне ұқсас өнім шығаратын кәсіпорындармен бәсекелес бола келе, олардан көп экономикалық пайда табу [1].

Жалпы алғанда, бәсекеге қабілеттілік күрделі сипат болып табылады және ол индикаторлар жиынтығымен көрсетілуі мүмкін. Экономикалық субъектінің ішкі және сыртқы нарықтағы орны туралы білу үшін оның бәсекеге қабілеттілігін бағалау қажет.

Компаниялар қажет ететін бәсекеге қабілеттілікті бағалау көбінесе интуитивті сезімге негізделеді, алайда, бағалаудың өзін өзі қамтамасыз ететін және ықпал ететін факторларды анықтау арқылы бәсекелестікке қабілеттілік бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін бірқатар көрсеткіштерді сипаттау арқылы толығымен ресімделуі мүмкін.

Компанияның бәсекеге қабілеттілігін бағалауда қолдануға болатын көрсеткіштер әр түрлі және олардың жиынтығы пайдаланылған бағалау әдісіне байланысты әртүрлі болуы мүмкін.

        Қазіргі ғылымда бәсекеге қабілеттілікті анықтауға арналған алты негізгі тәсіл бар [2].

        Бірінші тәсілге сәйкес, бәсекелестік бәсекелестер алдындағы артықшылықтар тұрғысынан қарастырылады.

        Екінші тәсіл А. Маршаллдың тепе-теңдік теориясына негізделген. Өндірушінің басқа күйге өзгеруінің ешқандай негізі жоқ, ол сол қалыпта максималды пайдаға және сату деңгейіне жетеді.

        Үшінші тәсіл - құзыреттіліктің әр түрлі сипаттамалары үшін көпжақты  профильдерді дайындау негізінде өнім сапасының бәсекеге қабілеттілігін бағалау.

Төртінші тәсіл - бұл матрицалық және алдын-ала таңдалған стратегияны дайындау арқылы жүзеге асырылатын бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың матрицалық әдістемесі.

Бесiншi тәсiл құрылымдық болып табылады, оған сәйкес кәсіпорынның позициясы мынадай индикаторлар арқылы бағалануы мүмкiн: өнеркәсiптi монополизациялау деңгейi, рынокта пайда болатын жаңа кәсiпорындар үшiн кедергiлер болуы.

        Алтыншы әдіс функционалды болып табылады, оның өкілдері шығындар мен бағалардың арасындағы ара-қатынасты анықтайды, өндіріс қуатын пайдалану көлемі, өндірілген өнімнің саны және басқа көрсеткіштер. Осы көзқарасқа сәйкес, бәсекеге қабілетті кгомпаниялар болып саналатындар, тауарларды өндіру және одан әрі сату жақсы қалыптасқан әрі қаржы ресурстарын басқару тиімдірек жүзеге асырылатын компаниялар. Мысалы, бұл тәсіл американдық танымал консалтингтік фирма «Dun & Bradstreet» компаниясында қолданылады.

        Бірінші топ кәсіпорынның өндірістік және сауда қызметін тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер болып табылады. Олардың арасында: таза пайданың материалдық активтердің таза құнына қатынасы, таза пайданың таза сатылымға қатынасы, сондай-ақ таза пайданың таза айналымдағы капиталға қатынасы.

        Екінші топ көрсеткіштері негізгі капитал мен айналымдық капиталдың қарқындылығы көрсеткіштері болып табылады. Осы топтың өкілдеріне мыналар жатады: таза сатудың таза айналым капиталына қатынасы, таза сатулардың материалдық активтердің таза құнына қатынасы, негізгі құралдардың материалдық активтердің құнына қатынасы, таза сатулардың босалқылардың өзіндік құнына қатынасы және қорлардың таза активтерге қатынасы айналым капиталы.