Түйсік және қабылдау

Тәжірибелік  сабақтар   №4 Түйсік және қабылдау.

Тақырып: Түйсік және қабылдау.

1. Түйсік туралы ұғым?

Түйсік (ағылш. Sense) – адамның және басқа жан иелерінің жан қуатынан туындаған танымдық сезімі.[1] Түйсік айналадағы нәрселердің сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп, олардың жеке қасиеттерінің санада таңбалануы. Түйсік заттардың түр-түсін, ыстық-суығын, дәмін, иісін, т.б. сипаттары мен қасиетін ажырататын дүниетанудың алғашқы сатысы.

1. Түйсікті бейнелеу теориясы тұрғысынан түсіну

Бейнелеу теориясы — организмнің ми қызметі сыртқы әсерлердің бәрін қабылдауға, бейнелеуге қабілетті. Мидағы бейне, образ сол бейнеленген зат пен құбылыстың тірі суреті деуге болады.

Неорганикалық материяның (өлі табиғат) өзінде де түрлі нәрселер бейнелейді. Мәселен, заттың айнадағы сәулесінен біз оның суретін көреміз. Ал егер оны алып кетсек, оның суреті де айна бетінен жоғалып кететіндігі мәлім.

1. Түйсіктердің  рефлекторлық табиғаты

Түйсiк дүние хақындағы бiздiң барша бiлiмдерiмiздiң бастау көзi. Сезiм мүшелерiне əсер етушi объектив заттар мен құбылыстар тiтiркендiргiштер деп аталады да, ал олардың əсерiнен сезiм мүшелерiнде туындайтын құбылыс тiтiркену деп қабылданған. Тiтiркенуден, өз кезегiнде, жүйке тарамдарында қозу пайда болады. Түйсiк жүйке жүйесiнiң қандай да тiтiркендiргiшке жауапты реакциясы ретiнде туындап, əрқандай психикалық құбылыс секiлдi рефлекторлық сипатқа ие.

1. Түйсік теориясы (И.М.Сеченов, И.П.Павлов, П.А.Анохин, А.А.Бодалев)

1. Қабылдау туралы ұғым

Қабылдау дегеніміз – заттар мен құбылыстардың миымызда тұтастай бейнеленуі болып табылады. Қабылдауда заттар мен
құбылыстардың түсі, дыбысы, дәмі, исі, формасы т.б. қасиеттері тұтас күйінде бейнеленеді. Мысалы: алманы қабылдауды алайық. Алма қызыл түсі, хош иісі, тәтті дәмі бірмезгілде әсер етеді де, тұтас зат бейнесі пайда болады. Қабылдау процесінде адамның өткендегі тәжірибесі ерекше орын алады. Сыртқы ортадан адамға дамалыссыз ақпарат келіп тұрады. Бұлардың бәрін дұрыс қабылдай алмайды. Егер бала өмір бойы поезды көрмей өссе, оны бірден жақсы тани алмайды.
Қабылдаудың физиологиялық негізі – ми қыртысындағы талдағыштар (анализатор) жүйесінің бірлескен анализдік – синтездік қызметінің нәтижесі. И.П. Павлов қабылдауды мидағы «қатынас рефлексінің» жұмысы. Сөйтіп қабылдау түйсіктегідей бір анализатордың қызметі емес, бірнешеуінің қызметі. Мысалы: киноны көру 2 анализатордың (көру, есту) өзара байланысып жұмыс істеуінен болады.

1. Қабылдаудың зат түрде болуы, тұтастығы, құрылысы, тұрақтылығы және мәнді түрде реттелуі
2. Адамның бағыты мен қабылдауы.
3. Апперцепция

Апперцепция сөзінің бірнеше мағынасы бар: – апперцептио деген лат.сөздерінен алынған. (Лат. «ап» - үстеме жұрнақ, «перцепцио» - қабылдау. Қаз. қабылдауға қосымша деген мағынаны білдіреді). Адамның психологиялық ахуалы мен оның өткендегі өмір тәжірибесінің мазмұнын қабылдауда мұның маңызы ерекше. Бұрынғы тәжірибелер жаңа нәрселерді қабылдауда танымдық өлшем қызметін атқарады. А. тұрақты және уақытша деп еіге бөлінеді.

1. Қабылдаудың іс-әрекетке тәуелділігі
2.  Қабылдаудың объектісі мен фоны (жағдайы)
3. Қабылдауды топтастырып бөлу

1. Қабылдаудың түрлері

 Қабылдау түрлерінің бірнеше классификациясы бар. Біріншіден, қабылдау қасақана (ерікті) немесе қасақана (ерікті) бөлінеді.Қасақана қабылдау қабылдау үрдісін реттейтін бағдарға ие – ол объектіні немесе феномені қабылдау және онымен танысу.Ерікті қабылдау қандай да бір қызметке қосылуы мүмкін және оның қызметі барысында жүзеге асырылады