Әртүрлі мәтіндермен жұмыс істеу ерекшеліктері

Лекция 13. Әртүрлі мәтіндермен жұмыс істеу ерекшеліктері

Біз өз сабақтарымызда мәтіннің екі негізгі түрімен жұмыс жасаймыз: ақпараттық және көркем мәтін. Технологияның әдістері негізінен мәтіндердің екі түрінде де бірдей жұмыс істейді. Бірақ біз ең бастысы жоспарлаудағы анықтаушы фактор жеке әдістер мен стратегиялардың тартымдылығы емес, сабақтың мазмұндық жағын ұмытпауымыз керек. Олай болса, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясында сабақ төмендегі сызба бойынша құрылады: ой шақыру – түсіну, мазмұн – рефлексия. Технология оқыту әдістері мен сабақты өткізу стратегияларының кең ауқымын ұсынады.

Әдістер мен стратегиялар

Кластерлер

Бірінші әдіс – мәтіннің мағыналық бірліктерін және олардың графикалық дизайнын белгілі бір ретпен «шоғыр» түрінде бөлектейтін «кластерлер» («шоғырлар»). Кластер тапсырма мен рефлексия кезеңіндегі жетекші әдіске де, жалпы сабақтың стратегиясына да айналуы мүмкін. Есте сақтау үшін кейбір жазбалар немесе эскиздер жасағанда, біз көбінесе оларды интуитивті түрде оларды арнайы санаттарға бөлеміз. «Кластерлер» - бұл материалды жүйелеудің графикалық әдісі. Біздің ойларымыз енді көлемді емес "шоғырланған", яғни белгілі бір ретпен орналастырылған. Ережелер өте қарапайым. Күн жүйесінің моделін саламыз: жұлдыз, планеталар және олардың серіктері. Ортадағы жұлдыз - біздің тақырыбымыз, оның айналасында планеталар үлкен мағыналық бірліктер. Біз оларды жұлдызшамен түзу сызықпен қосамыз. Әрбір планетаның серіктері бар және олардың өз серіктері бар.

Кластер жүйесі әдеттегі жазбаша жұмысқа қарағанда алатын ақпаратты көбірек қамтиды. Бұл техниканы ой шақыру сатысында қолдануға болады, онда біз сұрақтар немесе мағыналық блоктардың тақырыптары түріндегі ақпаратты негізгі дереккөзбен (мәтінмен) танысқанға дейін ұйымдастырамыз. Мысалы, "ХХ ғасырдың 2-жартысындағы Латын Америкасы" тақырыбын оқу барысында оқушылардан осы аймақтың елдерін қандай мағыналық блоктар бойынша зерттейтінімізді болжауды сұраймыз. (Бұл блоктарды мұғалім ұсына алады.) Бұл сабақта оқушылар зерттелетін тақырыптың негізгі мәселелері ішкі саясат, экономика, сыртқы саясат, аймақтың даму ерекшеліктері болады деп болжайды. Осылайша оқушылар өз алдына мақсат қоя алады. Біз осы мағыналық блоктардың тақырыптарын негізгі тақырыптың айналасында орналастырамыз. Бұл төмендегідей көрінеді:

[pic 1]

Немесе осылай орналастыруға болады:

[pic 2]

Келесі қадам мұғалімнің тапсырмасын топтарда талқылау және осы бағыттар бойынша аймақтың дамуы туралы болжам жасау. Ақпарат жазылады. Болжамдарды жазу барысында туындайтын қайшылықтарды шешу, жүйелеу кезінде барлық сұрақтарға жауап беру, біздің болжамдарымызды растау немесе жоққа шығару, осы тақырып бойынша білімді кеңейту үшін "Латын Америкасы"мәтіні ұсынылады. Осы техникамен және түсіну сатысында жұмыс жалғасуда, мәтінмен жұмыс барысында "кластерлерге"түзетулер мен толықтырулар енгізіледі.

Бұл техниканың рефлексия сатысында үлкен әлеуеті бар: алдын ала кластерлердегі қате болжамдарды түзету, оларды жаңа ақпарат негізінде толтыру, жеке мағыналық блоктар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды орнату (жұмысты тақырып немесе жеке мағыналық блоктар бойынша жеке, топпен, тұтастай жүргізуге болады). Өте маңызды сәттің бірі - жаңа кластерлердің презентациясы. Бұл форманың мақсаты материалды жүйелеу ғана емес, сонымен қатар «шоғырлар» арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды орнату болып табылады. Мысалы, мағыналық блоктардың өзара байланысы: аймақтың және ішкі саясаттың ерекшеліктері. Сондай-ақ тапсырма бір немесе бірнеше «шоғырларды» үлкейту немесе жаңаларын анықтау болуы мүмкін. Бұл сабақта мұндай тапсырма келесідей көрінуі мүмкін: «Аймақтың ерекшеліктері туралы материалды толығырақ қарастырыңыз немесе Латын Америкасы менталитетіне тән ерекшеліктерін атап өтіңіз». Рефлексия кезеңінде кластерлермен жұмыс аяқталады. Мұғалім бұл кезеңді оқушыларға тақырыпты одан әрі ашуға немесе шығармашылық әрекетті аяқтауға мүмкіндік беру арқылы нығайта алады.