Қазақ тілінің жазу тарихындағы әліпби жүйесі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

«СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК

УНИВЕРСИТЕТІ» КЕАҚ

Кафедра: « Техникалық физика және жылуэнергетикасы »

(кафедрасының атауы)

Мамандық: 5В072300 – «Техникалық физика»

(Шифр,мамандық атауы)

Пән:Абай әлемі.Жаңа қазақ жазуы

СӨЖ № 3

Тақырыбы: Қазақ тілінің жазу тарихындағы әліпби жүйесі

Орындаған:                                                        Тексерген:                                         ТФ-001 тобының студенті                                 Жетекші: Мұқашев Е.С

Кенжебаева Аяулым                                          (Жетекшінің Т.А.Ә)        (студенттің аты, тегі)

Семей 2022 жы

Қазақ тілінің жетілуі заман талабаны сай өзгеріп отырғаны бізге мәлім. Тарихқа жүгінетін болсақ, қазақ халқы өзге түркі халықтары сияқты 4-5 ғасыр бойы араб жазуын пайдаланды. ХIХ ғасырдың екінші жартысынан бастап зиялылар, оның ішінде Ыбырай Алтынсарин тәрізді ағартушылар, қазақтың ұлттық жазба әдеби тілін қалыптастыру үшін оның дыбыстық жүйесін толық бере алатын жаңа алфавит қабылдауды не осы жазуды жетілдіруді күн тәртібіне қоя бастады. Қазақ тіліне, нақтырақ айтқанда орфографиясына араб жазуының кемшіліктері байқала бастап, қазақ жазуын орыс (киррилица) графикасына көшіру идеясын қызу талқыланды.

         Жаңалық та болмас, құпия деп те айта алмаймыз, алфавит қай уақытта да дінмен бірге қабылданады. Мысалы, Батыс Еуропа латын алфавитін латын шіркеуі, орыстар грек алфавитін славян шіркеуі арқылы қабылдаған. Татарлар да өзге мұсылман елдері тәрізді араб жазуына ислам дінініңт таралуына байланысты көшкен. Араб жазуы – ислам дінімен байланыстырушы үлкен құрал.Әдетте, сөз құрамында айтылатын тіл дыбыстарының жазба тілде қағаз бетіне түсіп жазылуы және оған орай оқылуы үшін белгілі бір таңбалармен белгіленуі шарт. Тіл дыбыстары жазуда графикалық таңба-әріптермен таңбаланады. Осындай ретпен орналасқан әріптердің жиынтығын алфавит деп атайды. Өте кең таралған алфавит латын мен орыс. Ал түркі тілдерінде сөйлейтін  халықтардың алфавиті 20-шы жылдардың аяғына дейін араб графикасына негізделген алфавит болды. Қазақ халқы 1929 жылы латын графикасының негізіндегі жаңа алфавитті қабылдады. Латын графикасы негізіндегі алфавит сауатсыздықты жоюға негіз болды.Осындай жетістіктер жағы болса да, латын графикасы негізіндегі алфавит  орыс тілінен, орыс тілі арқылы басқа тілдерден енген көптеген сөздер мен терминдердің айтылуын бұрмалау сияқты қолайсыз жағдайларға ұшыратты. Бұд жерде гоеграфилық жағдайдың да өз әсереін тигізетіні байқалады. Қазақ жері Европа мен Азияны алтын көпірі десек те артық болмас, ендіосы орналасқан жеріміз, нақтырақ айтқанда көршілердің ықпалы тимей қоймады. Қазақ тіліне кірме сөздер жеткілікті, арасында орыс тілінен енген сөздер де а емес, осыған орай сол уақытта алфавитті ауыстыру пайдасы болғанын байқаймыз. Мысалы айтатын болсақ: араб тілінде «Б» «В» «Г» әріпі жоқ, алысқа кетпей, өзіміздің төл адам есімдерінің жоғарыда көрсетілген әріптерсіз айту кемшіліксіз бола алмайды.