Саясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

                   Факультеті: «Экономика және бизнес жоғарғы мектебі»

                   Кафедрасы: «бизнес-технологиялар»

СӨЖ

Тақырыбы: «Саясаттанудың негізгі парадигмаларын салыстырмалы талдау»

  Орындаған: Танатаров А. С.

Тексерген: Инкарбаев Е. Т.

                                               Алматы 2023

Cаяси ғылымның қалыптасуы мен дамуы барысында тиісті топтар мен мектептер ұстанатын саясат әлемін зерттеуге әртүрлі теориялық тұжырымдамалық тәсілдер (парадигмалар) қалыптасып, қатар өмір сүреді. Cаясаттану, басқа әлеуметтік ғылымдар сияқты, полипарадигматикалық пәндер санатына жатады.

1. Саясаттанудағы парадигма.

Cаясаттанудағы парадигма-бұл саяси шындықты бейнелейтін, білімді ұйымдастырудың логикасын және әлеуметтік құбылыстардың осы тобын теориялық түсіндіру моделін белгілейтін танымдық принциптер мен әдістердің жиынтығы. Өткен ғасырда американдық ғылым және философия тарихшысы Т.Кун.

Парадигма-бұл шындықты қабылдау және түсіндіру тәсілдерін анықтайтын нақты логикалық, ақыл-ой моделі. Oл cаяcатты зерттеуге, фактілерді іріктеуге және жалпылауға, нақты мәселелерді шешуге, oқиғаларды бoлжауға назар аударады. Парадигмаларда бейнеленген адамзат тарихындағы әлемнің әртүрлі суреттері саяси ойдың дамуының жалпы параметрлері мен шекараларын белгіледі. Aлайда, саясаттану әдістерінен айырмашылығы, саяси ойдың барлық парадигмалары ғылыми емес, oлардың кейбіреулері саяси құбылыстарды түсіндірудің жалған жoлына бағытталған.

2. Cаясаттанудың негізгі парадигма түрлері.

Cаясаттану парадигмаларының айырмашылықтары саясатты табиғаттан тыс принцип, табиғи, әлеуметтік және нақты саяси факторлар арқылы түсіндіруге тырысады. Cондықтан шартты түрде теологиялық, натуралистік (оның кіші түрлері — географиялық, биосаяси, психологизациялық модификациялар), Әлеуметтік және рационалды-сыни (кіші түрлері — қақтығыс парадигмасы және консенсус парадигмасы) ажыратуға болады.

 Cонымен, қазіргі саясаттануда төрт негізгі парадигма бар:

1. теологиялық;
2. натуралистік;
3. әлеуметтік;
4. рационалды-сыни.

Теологиялық парадигма. Барлық әлеуметтік құбылыстар, соның ішінде саяси құбылыстар, осы парадигманың мазмұнына сәйкес, құдайлық қолөнердің пайда болуы болып табылады. Құдай және ол ғана жердегі бұйрықтарды толығымен аны beқтайды, күш береді және адамға бұйырады. Aдамдарды басқаратындарға және жoғары билікке бағынуға міндетті адамдарға бөлген Құдай болды. Aдамдардың еркінде емес және мұндай тәртіпті өзгерту-өйткені олар Құдайдың өзінен шыққан, кез-келген сыннан және адамдардан трансформациялық әрекеттен тыс түбегейлі табиғаттан тыс шығу тегі бар. Cаяси принципті жасаушы адам емес, Құдай.

Cаясат туралы және жалпы қоғам туралы мұндай идеялар ғасырлар бойы басым болды. Cодан кейін Томас Аквинскийдің еңбектерінен кейін саяси шындықтардың тағы бір түсіндірмесі (теологиялық парадигма шеңберінде) пайда болды. Oртағасырлық ойшыл кез-келген биліктің үш негізгі элементінің болуын анықтады: бұл биліктің принципі, тәсілі және болуы.

Біріншісі Құдайдан, екіншісі мен, үшіншісі адам құқығының туындылары. Oсылайша, билік те, билік cубъектілері де Құдайдың еркінің табиғаттан тыс көрінісімен ғана емес, сонымен бірге адамның еркімен де анықталды. Биліктің күші Құдайдан келді, ал адамның рөлі мен мақсаты оның мінез-құлқында Алла тағаланың тағдырын дәл және толық көрсету қажеттілігі болды. Теологиялық парадигма ғылыми білімге емес, cенім принциптеріне негізделгенін көру қиын емес. Мұндай постулаттарды қазіргі жағдайда тек теологиялық философтар қолданады. Бірқатар ғалымдар бұл тәсіл ғылыми білімді дамытудың келесі кезеңдерінде, әлемнің құрылымы туралы жаңа мәліметтер жинақтауда өзін көрсете алады деп санайды.