Кәсіпорынның қорын басқарудың теориялық негіздері

1.  Кәсіпорынның қорын басқарудың теориялық негіздері

1. Қорлар: түсінігі мен типологиясы, мақсаты мен қалыптасу себептері

Шаруашылық жүргізуші субъектінің өндірістік, қаржылық және инвестициялық қызметі процесінде кейіннен белгілі бір материалдық-заттай нысанға (активтерге) айнала отырып, қаржы ресурстары пайдаланылады. Қорды айналым актив ретінде саралаудың, оның пәндік құрамға қатынасын анықтаудың, оларды тану және пайдалану тәртібін реттеудің маңызды орны бухгалтерлік есеп саласындағы заңнамалық база болып табылады. "Ұйымдардың бухгалтерлік есеп беру нысандары туралы" Ресей Қаржы министрлігінің 02.07.2010 Ж. N 66н бұйрығымен ІІ бөлімде айналым активтері ұсынылған бухгалтерлік баланс нысаны бекітілді(1.1-кесте).

1.1-кесте-кәсіпорынның айналым активтерінің құрылымы

[pic 1]

 Экономист В. В. Ковалев "айналым қаражаты (айналым капиталы)-бұл ағымдағы қызметті қамтамасыз ету үшін белгілі бір жүйелілікпен жаңартылып отыратын кәсіпорынның активтері, оларға салымдар кемінде бір жыл ішінде немесе бір өндірістік циклда бір рет айналатын1", қысқа мерзімді кезеңде (өндірістік циклде) айналым ресурстары нысанының өзгеруіне негізделген отандық экономикалық теорияның дәстүрлі тәсілін көрсете отырып, олардың функциясын тек өндірістік миссиямен ғана шектей отырып көрсетеді. Американдық экономист Дж. К. Ван Хорн қаражатты айналымға жатқызудың анықтаушы белгісі олардың өтімділік дәрежесі және пайдалану/айналым мерзімі болып табылады, бұл ұғымға неғұрлым кең түсінік береді, бір жыл ішінде қолма-қол ақшаға айналдыру мүмкіндігі сияқты ерекшелік белгілерін бөліп көрсетеді; негізгі құралдармен салыстырғанда бөлшек құрам; пайдалану мерзімінің шектеулілігі [14, б. 222]. Айналым активтерінің мазмұнын ашуға осы тәсіл қазіргі кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қатынастарын барынша толық көрсетуге ықпал етеді, бұл айналым активтерінің ағымдағы өндірістік қызметке ғана емес, сонымен қатар қаржылық қызметке қатысуын айқындайды. Бухгалтерлік есеп бойынша арнайы ресейлік стандарттар (БЕЕ) материалдық-өндірістік қорларды тану критерийлері,оларды бағалау ережелері, есепке алу тәртібі, бухгалтерлік есептілікте ақпаратты ашуға қойылатын талаптар регламенттеледі (1.2-кесте).

Кесте 1.2-РФ-дағы айналым активтерінің элементі ретінде қорларды тану және пайдалану тәртібін нормативтік реттеу

[pic 2]

 "Материалдық-өндірістік қорларды есепке алу" ҚБҚ (ҚБҚ5/01) 2-тармағына сәйкес" материалдық-өндірістік қорлар (бұдан әрі МӨҚ) ретінде сатуға (жұмыстарды орындауға, қызметтерді көрсетуге) арналған өнімді өндіру кезінде шикізат, материалдар және т.б. ретінде пайдаланылатын активтер қабылданады; сатуға арналған (дайын өнім, тауарлар); ұйымның басқару мұқтаждары үшін пайдаланылатын активтер(1.3-кесте).

1.3 кесте-Зерттеудегі басқару объектісі ретінде МӨҚ құрамын анықтау

[pic 3]

Сонымен бірге, ЖБҚ 5/01 технологиялық процесте көзделген барлық сатылардан (фазалар, қайта бөлулер) өтпеген өнім (жұмыстар) аяқталмаған өндіріске (АӨС) қатысты қолданылмайды; болашақ кезеңдердің шығыстарына (БКШ) қатысты-есепті кезеңде ұйым жүргізген, бірақ келесі есепті кезеңдерге қатысты2. 

Материалдық қорлардың ерекшелігі-олар өзінің табиғи-заттай нысанын жоғалтып және өз құнын дайындалатын өнімге толығымен көшіре отырып, бір өндірістік циклде толығымен тұтынылатын факт. Сонымен қатар, материалдық қорлар шаруашылық жүргізуші субъектіні басқару функцияларын жүзеге асыру кезінде тұтынылады (басқару шығыстары), инвестициялық активтерді салуға тартылады. Өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына тек ауыспалы шығыстар (тікелей шығындар) енгізіледі, бұл оларды одан әрі басқару және басқару процесінің нәтижелерін одан әрі бағалау мақсатында басқару мұқтаждары үшін қорларды бөлудің басқарушылық міндетін қоюды айқындайды.