Метрология қазіргі кезеңде

                                                   Барақбаев Б.Б.

Метрология,стандарттау және сапа басқару

                                           Оқу құралы

                  Метрология қазіргі кезеңде

Қазақстан Республикасының экономикалық қуатын жақсарту жолында дамыған метрологиялық қызмет қажет екендігі дау тудырмайды. Сапалы өндіріс, тұтынушыны қанағаттандыратын қызмет көрсету қоршаған ортаны, адам өмірі мен денсаулығын қамтамасыз етуде метрологиялық жұмыстардың алатын орны ерекше.

Еліміздегі 1923 жылы алғашқы құрылған метрологиялық қызмет қазіргі кезде барлық облыс орталықтарында және Алматы, Астана қалаларында мемлекеттік органдардын құраса, өкілетті заңды тұлғалардың салыстырып тексеру органдары 300-ден асады.

Шикізат пен өнімдердің санын есептеудегі барлық операциялар таразылармен жүргізіледі. Ал автоматты таразылар мен мөлшерлеу қазіргі технологиялық процесстердегі қажетті элемент.

Осы заманғы массаны өлшеуде микропроцессорлармен қамтамасыз етілген өлшеу құралдары пайдаланылады. Оларға мынадай талаптар қойылады: өлшеу нәтижесін қағазға түсірілген, одан әрі қарай бухгалтерлік есептеу түрінде тіркейтін; дисплейде өлшеу нәтижесін көрсету; алынған мәліметтерді кодталған түрде  стандартты интерфакс арқылы шығару; технологоиялық желіде автоматты түрде өлшеу; диапазондарға ауыстыру, қосымша есептеулер мен логикалық операцияларды жүргізу; приборларды автоматты түрде  салыстырып тексеру; жылжып келе жатқан автомобильдер түрін тану; приборлардың ақауларын өздігінен тексеру; эргономикалық және техникалық эстетиканың сипаттамаларын жоғарлату, металл үнемдегіштігі т.б.

Аталған талаптарға  таразы жасау аумағында электромеханикалық алғашқы түрлендіргіш (АТ) және  өңдеу, басқару блогы бар микропроцесстерден тұратын электрондық таразылар.  Салмақ өлшеу саласындағы алғашқы түрлендіргіш ретінде тензометрлік, жилік-импульстік, сиымдылық және магнитэлектрлік  типтес түрлендіргіштер көп тараған. Салмақ өлшеу техникасында тензоредисторлық алғашқы түрлендіргіштер көп тараған. Ол түрлендіру, жоғары сезімталдық, жоғары соққыларға тұрақтылық сияқты сипаттамалармен дайындау технологиясына бейімділігімен ерекшеленеді. Бірақ та температураға тұрақсыздығы оның негізгі жетістіктігі болып табылады.

Соңғы кезде назорезисторлы масса өлшегіштер пайдаланып жүр. Олардың конструкциясы жәй, дайындауда аз уақыт кетеді, дәлдігі жоғары. Мысалы, Vishey (АҚШ) 50-ден астам тензорезисторлы таразылар шығарады.

                            Ìåòðîëîãèÿ æ¸íå îëàðäû» á¼ëiìäåði

Ìåòðîëîãèÿ - ¼ëøåìäåð òóðàëû ¹ûëûì, îëàðäû ºàìòàìàñûç åòóäi» ò¸ñiëäåði ìåí º½ðàëäàðû æ¸íå ºàæåòòi ä¸ðåæåãå æåòó ¸ä¸ñòåði.

Òåîðèÿëûº ìåòðîëîãèÿ - ìåòðîëîãèÿíû» ôóíäàìåíòàëüäûº íåãiçäåðií æàñàéòûí ìåòðîëîãèÿíû» á¼ëiìi.

²îëäàíáàëû ìåòðîëîãèÿ –òåîðèÿëûº ìåòðîëîãèÿíû» æàñà¹àí æ¸íå çà»íàìàëûº ìåòðîëîãèÿíû» åðåæåëåðií ò¸æiðèáå æ¾çiíäå ºîëäàíó¹à àðíàë¹àí ìåòðîëîãèÿíû» á¼ëiìi.

Заңнамалы метрология –

Метрологияның теориялық негіздері

Метрологияның постулаттары

1. Априорлық ақпаратсыз өлшеуді жүргізу мүмкін емес.

Бұл постулат өлшеудің алдындағы жағдайға жатады. Егер бізді қызықтыратын қасиет туралы ештеңе білмесек, онда еш нәрсе де біле алмаймыз. Басқа жағынан, егер ол туралы барлық ақпарат белгілі болса, онда өлшеу қажет емес.

2. Өлшеу салыстыру әдісімен жүргізіледі.

Екінші постулат өлшеу процедурасына жатады және кез келген өлшемдер туралы ақпаратын тәжірибе жүзінде тек салыстыру әдісімен табуға болатындығын дәлелдейді.

3. Дөңгелектенбеген өлшеу нәтижесі кездейсоқ болып келеді.

Үшінші постулат өлшеуден кейінгі жағдайға жатады. Нақты өлшеу процедурасының нәтижесіне әрқашан әр түрлі факторлардың ықпалы әсер етеді және олардың дәл есептелуі мүмкін емес, ал ақырғы жиыны болжалмайтындығын көрсетеді.

Терминдер мен анықтамалар

Физикалық шамалар

    Физикалық шама көптеген сапасы жөнінен бірдей, бірақ жекелей әр қайсысының саны бар физикалық объектілердің сипаттамасы. Өлшенетін физикалық шама – өлшеу міндетінің негізгі мақсатына сәйкес өлшеуге жататын, өлшенетін немесе өлшенген физиклық шама.

...