Қазіргі кезеңдегі педагогикалық теориялар

Қазіргі кезеңдегі педагогикалық теориялар

Қазіргі педагогикалық процесс ғасырлар бойы қалыптасқан және эволюцияланған теорияларға негізделеді. Жеке тұлғаны тәрбиелеудің, оқытудың және дамытудың кез келген заманауи теориясы өткеннің психологиялық-педагогикалық идеялары мен тұжырымдамаларынан дамиды.                                                                           Педагогикалық үдерісті ғылыми пайымдаудың алғашқы талпыныстары ежелгі әлемде болды. Соның ішінде, Платонның, Аристотельдің, Сократтың, Демокрит пен басқа да ежелгі грек философтарының тәрбиесіне көзқарастар кеңінен танымал. Олардың мейірімділікке тәрбиелеу туралы түсініктері бүгінгі күнге дейін де өзекті.

Адам туралы ғылымның дамуына қарай педагогикалық теория да дамыды. Осылайша, Ж.Ж. Руссо идеяларының негізінде еркін тәрбие теориясы қалыптасты, оның негізгі идеялары баланың жеке тұлғасын зорлық-зомбылықсыз қалыптастыру, оның табиғи есімдерін дамыту болып табылады.

Басқа құндылықтар авторитарлық тәрбиенің негізіне алынған, ол баланың мойынсұнуын қалыптастыру мақсатын қояды, сонымен қатар тәрбиенің басты құралдары қауіп, қадағалау, тыйым салу және жазалау болып табылады.  ХХ ғ. әртүрлі елдерде педагогикалық жүйелер белсенді әзірленуде, оларда топтың жеке тұлғаға тәрбиелік әсері қалыптасқан. Ұжымдағы тұлғаны тәрбиелеу теориясы үлкен танымалдыққа ие болды.

Әдетте, педагогикалық қана емес, философиялық, психологиялық, жаратылыстану ғылымдары ғылыми теориялардың синтезі болып табылады. Жеке тұлғаны тәрбиелеу мен дамытудың ең танымал теорияларының арасында прагматизм, неопозитивизм, неотомизм, бихевиоризм бөлінеді. Бұл теориялардың жалпы сипаты – олардың гуманистік бағдарлануы, еркін, өзін-өзі дамытатын тұлғаны тәрбиелеуге бағыттылығы.

Прагматикалық теория.

Прагматизм философиясына негізделеді (ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басы), ол басты құндылық ретінде практикалық пайданы мойындайды. Прагматикалық философия идеясының педагогикасында Дж. Дьюи, өзіндік тәрбие жүйесін құрған. Педагогикалық үрдістің прагматикалық теориясының негізгі ережелері:

- білім өмірге бейімделу ретінде, оқыту мен тәрбиелеудің, мектеп пен өмірдің байланысы;

        - оқу-тәрбие үрдісінде балалардың өз белсенділігіне сүйену, олардың дербестігін көтермелеу және дамыту;

- педагогикалық үдерісте балалардың атқаратын іс-әрекетінің тәжірибелік бағыты мен пайдалылығы;

- білім беру мазмұны баланың қызығушылығымен толық анықталуы тиіс.

Прагматикалық емес теория.

1970-ші жылдары педагогикалық прагматизм тұлғаны тәрбиелеу мен дамыту теориясына айналды, оның мәні тұлғаның өзін-өзі бекітуіне алып келеді және педагогикалық процестің жеке бағытын күшейтеді. А. Маслоу, К. Роджерс, А. Комкс және т.б. сияқты неопрагматизмнің көрнекті қайраткерлерінің идеялары заманауи гуманистік педагогиканың теориялық негізін құрады. Алайда, И.П. Подласыйдың пікірінше, неопрагматизмде елеулі кемшілік бар: жеке тұлғаның дамуында шектеулердің толық болмауы іс жүзінде жеке адамның басқа адамдармен санасуына жиі ұшырайды.

Неопозитивизм

«Жаңа позитивизм» немесе жаңа гуманизм – философиялық-педагогикалық бағыт. Бұл бағыт Платонның, Аристотельдің, Канттың этикалық идеялары негізінде қалыптасты. Неопозитивизм педагогикасының негізгі ережелері:

- қалыптасқан идеологиялық тәрбиелеуден бас тарту, балада ұтымды ойлауды қалыптастыру;

- тәрбие жүйесін ізгілендіру, педагог пен тәрбиеленушінің арасында субект-субъектілік қарым-қатынасты орнату;

- тұлғаның еркін дамуына жағдай жасау, баланың мінез-құлқына қарсы бағыт жасаудан бас тарту.