Сәду ұлы Қабышайдың тегі, бірге туысқандар жайлы бірер сөз

Сәду ұлы Қабышайдың тегі, бірге туысқандар жайлы бірер сөз

Менің әкем Сәду ұлы Қабышай 1922 жылы қазіргі Баян-Өлгий аймағының Улаанхус сұмыны, Көктөбе деген жерде туған. Абақ Керейдің Шеуші құрман руынан. Құрманның 5 баласы: Беласар, Тауасар, Беген, Берден, Бүкіш.  Ал Бүкіштен Шындаулет Садыоба Дузбай Сақы Дос Естемес Сәду Қабышай болып келеді. Моңғолиядағы жалпы құрман руының. Құрманның руының дені бабамыз Бүкіш соның ішінде Дузбайдың ұрпақтары. Бүгінгі күні Дузбай бабамыз туралы мәлімет жоқтың қасы. Сақы бабамыз қазіргі Алтай сумын Бор Бургас аа, Ал оның баласы Достан бергі ұрпақтары. Улаанхус, Цэнгэл сумын жерлерін осы көктөбені күзеп қыстап,  жазғытұры дайын көлге көші, мал туғызып жаз жайлап мекен еткелі екі ғасырдай уақыт өтіпті. Одан арғы шежірені қозғасақ ұзақ әңгіме. Жалпы Моңголиядағы қазақ руларының тарихын мемлекет және қоғам қайратгері, белгілі жазушы Сұлтан Тәукейұлы жалғыз ақ сөлеммен өте оңтайлы тұжырымдаған.  Арғы тоқ бабаларым көне Моңғол жері күн заманында, пайда болып осында өсіп өрбіп  ер жетіп ер санатына қосылып ереуіл атқа ор салып Хянтан жотасынан Еділге  дейінгі Сайын даланы ат тұяғымен танап  Алтаймен Алатауды айлана көшіп Сарысунаны неше мәоте өрлі қырты басып өтіп ең соңында Моңғол жерінде ат арқасын суытып тоқтаған жері Қобда өлкесі дейді. оооо

Бұрын рулардың шежіресі жазылмайтын, әрбір рудың ақсақалдары жадында сақтап ұрпақтан ұопаққа ауызша жалғастырып келді. Ал қолтутам дәуірмен тұрған заманда, ататек шежіре жазу ескінің қалдығы деп есептелді. Құрман руының алғашқы шежіресін Қәбден Рәстімұлы деген атамыз 1992 жылы жазып, кітапша болдырып бастырды. Бұл Моңғолия Қазақтар арасында шыққан алғашқы жазбаша шежіре. Одан кеін Құрман ата шежіресін Қызырбек Сәдуұлы, Тілеубек Шегірткеұлы қатарлы ағаларымыз толықтап байытып кең көлемде бастырып шығарды. Әкемде сыртқы мұқабасы жылтыр қоңыр белгілеу дәптері болды.  Ол кезде мұндай әдемі белгілеу жоқтың қасы. Совет еліне іс сапармен барғанда силыққа алыпты. Міне осы дәптерде не жазылмаған дейсің.  Сол кездегі идеологтяға байланысты басқару туралы анықтамалар атақты ғалым жазушы танымал адамдардың афоризмдері, жыр өлең мақал мәтелдер кейбір газет кітаптардан алынған үзінділер деген секілді өте қызықты мәліметтер көп болатын. Әкем осы дәптерден Ақыт қажының 1923 жылы жазған Замоня рал жапы аа өлең хикаяасы ауылға барғанда ағайын туыстаоға оқып беретін. Өлеңді ғалым У. Қамбардан  алып сені арабшадан кирил әріпіне түсірген. Және осы дәптерде біздің ата тек шежіреміз бірнеше түрде жазылған. Мен ес біле сала осы дәптерді көрсетіп,  12-ші атаға дейін жаттатып айытқызып отыратын. Бұрын рудың шежіресі жазылмайтын, әрбір рудың ақсақалдары жадында сақтап, ұрпақтан ұрпаққа ауызша жалғастырып келген. Құрман руының алғашқы шежіресін Қабден Рәстімұлы деген атамыз 1992 жылы жазып, кітапша болып бастырды. Бұл Моңғолтя қазақтарының арасынада шыққан алғашқы шежіре болды. Одан кейін Қызырбек Сәдуұлы Тілеубек Шегірткеұлы ттт ағаларымыз Құрман руының шежіресін ооо кең көлемде болдырып шығарды. Жеті атасын білмеген жетесіздің белгісі дейді қазақ. Міне жоғарыдағы еңбектер, әкемнің қоңыр дәптері бүгінгі күнгі ұрпақтың ата тегін тектеп білуіне баға жетпес құнды мұра болып отыр. Осы мұраларға пп отырып, С. Қабышайдың бабалары туралы қысқаша тоқтала кетуді жөн көрдім. Мұнда: Дүзбайұлы Сақы. Шеруші руынан дәулетті ұрпақ жәйған, кең пейіл адамгершілігі елге танылған адам. Ол әкесінен еншіге тек батасын ғана алған. Сондықтан мал дәулеті талассыз өскен, ұрпағына жалғасқан деседі.

                             Сұрасын мен айтайын Сақы батыр,

                             Мал даулеті қудай берген сарқылмайды

                             Қаптаған қара құрттай малы жатыр

                             Жайылып жер жаһанда талай сайра деп

Сол кездегі бір айтыста Сақы Бай туралы айтқан өлең осы күнге дейін хайпен. Енді бізде Сақының балаларынан Тышқан, Майтақ қажылардың байлығын шерушінің бір ақыны былай мақтап айтқан екен.

 Сұрасаң бір ағамыз Майтаң, Ташқан

Байлығы екеуінің Жаннан асқан