Көшпеліліктің шығу тегі

Көшпеліліктің шығу тегі. Көшпеліктің шыуы,көшпелік жағдайда, географиялық ортаның тікелей әсерімен байанысты.Сондықтан да көшпелілік белгілі бір нақты тарихи кеңістіктерде ғана таралады. Көшпеліліктің пайда болуы- белгілі бір климаттық жағдайлар,экологиялық ұяның ( ниша) шектеулі мүмкіндіктеріне, табиғи ресурстарға байланысты. Қазақстан шеңберінде көшпелілік аймақа Каспий маңы ойпаттары, Үстірт, Торғай, Жем жоталары, Бетпақдала, Балқаш мңы далалары, Сарыарқа, Мұғалжар, Маңғыстау жоталары, Алтай, Тарбағатай, Жоңғар, Іле Алатауларының тау беткейлері және таулы өлкелері жатады.Бұл аймақтардағы өзен-сулардың маңайында, әсіресе осы аймақтар мен отырықшы-егінші мәдениеттермен шекараларында маргиналдық аймақтар қалыптасты. Оларға тән шаруашылық-иәдени тұрпат- жартылай көшпелі шаруашылық пен мәдениет.Мұндай аймақтарға Сырдың бойы, жартылай Ертістің, Тобылдың, Еділдің Жайықтың бойлары, Жетісу, Шығыс Қазақстанның таулы және тау бөктерінің кейбір алқаптары, Аралдың маңайы жатады. Жоңғар, Іе, Қырғыз Алатаындағы тау бөктерінде жылына 500 милиметірден астам ылғал түседі.

     Табиғи -климаттық өзгерістер ұлан-байтақ жерімізді ежелден мекендеген тұрғындардың шаруашылық мәдени кескінінің, түрлерінің әр заманда өгеруіне әсер етеді.

Көшпеліліктің зволюциясы. Көшпелілік бірден пайда болған.Оның пайда болуының, дамуының өзіндік заңдылыөтары, себептері бар.Малшылыөтың алғашөы түрі – үй маңында мал өсіру болды. Ал «Көшпелі мал шаруашылығы қалай пайда болды?» деген мәселеде әр түрлі пікір бар.Кей бір ғалымдар: «Үй маңындағы малшылық біртіндеп дамып,мал басы өседі. Мал басы өскен сайын жайылымды кеңейту, жайылм ауыстырып отыру қажеттілігі туындады. Көшпелі қоғам тарихын зерттеуші ғалымдар басқа да көптеген себептер бар дейді. Олар: мал басының өсуі, ерте темір дәуірінің басында бақташының атқа мінуі, біртіндеп жылқы мініске үйретіп, алдымен, сүйек ауыздықты, содан соң қола, кейініректе темір ауыздықты, одан үзеңгі, ертоқымды пайдалануы көшпелі мал шаруашылығының дамуына негіз болды. Тіршіліктің негізі мал болған халық оның өнімдрін пайдалануды да үйренеді. Етін, сүтін тамаққа,терісін,жүнін киімге, үй тұрмысына,тіпті сүйегі мен мүйізінде қажетіне жаратты. Көшпелі тұрмыс қалыптасуы барысында,алдымен,сүйретпелердің,одан соң арбаның шығуыныңда маңызы зор.Көшпелілер баспананың алғашқы түрі арба үстіне орнатылған басқалқа,қос,күрке. Көшпелілердіңде ыдысы да көшуге ыңғайлы,сымбайтын,икемді матиралдан- ағаш,теріден жасалады.

...