Судағы және құрлықтағы жануарлар ағзаларына радионуклидтердің түсуінің негізгі жолдары

1 Судағы және құрлықтағы жануарлар ағзаларына радионуклидтердің түсуінің негізгі жолдары

Биогеоценоздың радиоактивті ластануы, оның құрамдас бөліктеріне шоғырлануы, тіршілік ету ортасының жаңа абиотикалық факторы болып табылады. Ластанған биогеоценозда мекендейтін әртүрлі жануарлар популяциясындағы осы фактордың әсеріндегі айырмашылықтар тек аумақтың ластану тығыздығына емес, жануарлар экологиясының маусымдық және түрлік ерекшеліктеріне, олардың іс-қимылына байланысты болады. Мекендеу ортасының радиоактивті ластануының ерекше ерекшелігі радионуклидтер биогеоценоздың барлық тірі компоненттеріне әсер етуінен тұрады. Яғни тірі ағзалардың ағзалары мен ұлпаларда (тканьях) радиоактивті заттардың шоғырлануы нәтижесінде жануардың ағзасынан тыс көздердің сәулелену салдары туындайды. Оларға сәулелені ішінен де, сыртынан да әсер етед

2.3  Радионуклидтер  ағзаның  ішіне   асықазан  ішек  жолында   тамақпен  тускеннен кейын

Жоғары табиғи радиациялық фон жағдайында өмір сүретін популяциялар қалыпты радиация фоны бар мекендейтін жерлерден сол түрлердің популяциясымен салыстырғанда анағұрлым жоғары радиорезистенттілікке ие. Радионуклидтердің жануарлар ағзасына түсуінің үш жолы бар:

1. Алиментарлы, яғни негізгі.

2. Ингаляциялық.

3. Терілік (2%).

Жануарларда радионуклидтердің сіңуі немесе жұтылуы бұл органикалық және минералды заттардың мембраналар жасушалары (клеткалары) арқылы жануардың тіршілік ету ортасынан оның ағзасына белсенді немесе пассивті ауысуының физиологиялық үдерісі. Биологиялық мембрана оның таңдамалы және біркелкі өткізбеуіне себепші болады. АІЖ-на (асқазан-ішкі жолдары) радионуклидтердің сіңу орны және игерілу тиімділігі туралы мәліметтерді, егер ластанған рационды қабылдағаннан кейін олардың қандағы ең жоғары концентрациясын бақылау уақытын белгілесе, алуға болады. Ағзаға бір рет ауызша түскеннен кейін қандағы радионуклидтердің ең жоғары концентрациясының басталу уақыты 137Cs-6-12 сағат. Сілтілік және сілтілік жер элементтері 100 %, ал ауыр және сирек жер элементтері 0,001 – 2,3% сіңіреді немесе жұтады. 137Сs радионуклидтер ағзаның электролиттерімен жақсы еритін қосылыстар береді, олар қанға жасушалық (клеткалық) қабырға арқылы енеді. Дене салмағының артуымен радионуклидтердің сіңуі азаяды. Өсіп келе жатқан жануарларда радионуклидтердің сіңу процестері ересектерге қарағанда тез өтеді, бұл биологиялық мембраналардың жоғары өткізгіштігімен, ағзаны құруға баратын минералдық заттардағы организмдердің қажеттілігімен түсіндіріледі. Радионуклидтердің жас шамасына өсуіне қарай сіңуін төмендеуі  биологиялық мембраналардың тығыздалуымен, АІЖ (асқазан-ішкі жолдары) (ЖКТ -желудочно-кишечного тракта) қабырғаларының тесіктері мен өткізгіштігінің азаюымен түсіндіруге болады.

4.5  Радионуклидтердің  тамақ   арқылы   ағзаға  тусі

Радиоактивті заттардың ас қорыту арнасында сіңуі (енуі), ең алдымен, радионуклидтердің физикалық-химиялық қасиеттеріне және олардың биологиялық қол жетімділігіне байланысты, ол әдетте ядролық жарылыс немесе шығарынды кезінде пайда болған радиоактивті бөлшектердің ерігіштігімен сипатталады. Жаһандық радионуклидің түсуінде өте жоғары биологиялық қол жетімділікке ие болды деп есептеледі. Керісінше, егер бөлу өнімдері отын бөлшектерінің бетінде адсорбцияланса немесе баяу балқитын бөлшектерде конденсацияланса, олардың қолжетімділігі айтарлықтай азаяды. Жер бетіндегі ядролық жарылыстар кезінде негізінен суда және физиологиялық ерітіндіде ерігіштігі аз силикатты балқытылған бөлшектер қалыптасады. Отын матрицасына кіретін бөлу өнімдері бөлшектерінің ерігіштігі төмен. Олар суға түскен кезде оған тек 2-3% радиоактивтілік өтеді, ал ұсақ дисперсті аэрозоль бөлшектерінің ерігіштігі одан 60-70% – дан жоғары. Бөлшектердің тұз қышқылының 1% ерітіндісінде және асқазан сөлінде ерігіштігі суға қарағанда 2-3 есе жоғары. Карбонат бөлшектерінің ерігіштігі өте жоғары.