Әлеуметтану ғылымының қалыптасуына үлес қосқан шет елдік және отандық ғалымдардың теориялары мен еңбектеріне қысқаша шолу

Ғалымдардың аты-жөні

Еңбектері

Огюст Конт (1798-1857)

Әлеуметтанудың негізін қалаушы О.Конт әлеуметтану пәнін жалпыға ортақ келісім негізін құрайтын тұтас алынған қоғам деп түсінді. Бұл келісім өз кезегінде адамзат тарихының және адамның өз табиғатының бірлігіне сүйенеді. О.Конт оң әлеуметтанушылық білімді табиғи-физикалық процестерге ұқсатып құрды. Әлеуметтануды әлеуметтік физика деп түсіну, оның пәндік саласын әлеуметтік статикаға және әлеуметтік динамика бөлу осыдан келіп шыққан. «Әлеуметтік философия опускулдары»; «Қазіргінің өткендігі элементтерін жалпы бағалау» (көкек, 1820 ж.); «Қоғамды қайта ұйымдастыру үшін қажетті жұмыстар жоспары» (көкек, 1822 ж.); «Ғылымдар және ғалымдар туралы философиялық ойлар» (қараша−желтоқсан 1825 ж.). «Рух қуаты туралы ойлау» (1825-1826 жж.).

Герберд Спенсер (1820-1903)

1848 - 1853 жылдар аралығында журнал редакторының орынбасары болды Экономикажәне 1851 жылы ол өзінің алғашқы кітабын шығарды Әлеуметтік статистика, онда ол адамзат қоғамдағы өмір талаптарына бейімделіп, мемлекеттің күші әлсірейді деп болжаған. Әлеуметтік статикалық Бұл 1851 жылы ағылшын баспагері Джон Чэпмен шығарған Герберт Спенсердің алғашқы кітабы болатын. Ол өзінің кітабында эволюция идеяларын қолдану үшін «бейімділік» терминін қолданады. Спенсер адамның әлеуметтік күйге бейімделе алатынын, бірақ оны сол әлеуметтік күйінде сақтаған жағдайда ғана түсіндірді.

Эмиль Дюркгейм (1858 – 1917 ж. ж.):

Ол француз фиолософы және

әлеуметтанушысы, Бардосконың (1887 ж.) және Париждің (1902 ж) университетітің профессоры болған. Дюркгеймнің әлеуметтануды тани бастауына Конт әсер етеді.

Оның шығармалары "Өзіне-өзі кол жұмсау", "Қоғамдағы еңбектің айырмашылығы" (1893 ж.),"Социологиялык әдiстердiң ережесі" (1895 ж.), ең үлкен шығармаларының бірі "Элементарлы дiни емiрдiң формасы"(1912 ж.) жазған.

Макс Вебер

HeMic әлеуметтанушысы,әлеуметтік философ, тарихшы. Вебер 1864 жылы 21 сәуірде Эрфурт қаласында дуниеге келген. 1893-1896 жж. Фрайбург университетін, 1896 1898, 1902-1918 жж. Гейдельберг университетiн, 1919-1920 жж. Мюнхен университеттерінде дәріс берген. Теориялык әлеуметтану, әлеуметтік дiн, саяси әлеуметтану, ұйымдастыру әлеуметіне арналған еңбектері бар.

Аитов Нариман Әбдрахманұлы (1925 - 1997 жылдар)

философия ғылымдарының докторы, профессор, Казакстан Республикасы әлеуметтік ғылымдар академиясынын толык мүшесi. Аитов ресейлік және казакстандық әлеуметтану ғылымынын корнектi өкiлдерiнiң бiрi. Ол 300-ден астам ғылыми жұмыстың авторы. Олардың iшiнде 24-тен астамы ғылыми монографиялар. ТМД елдерiнiн әлеуметтанушыларынын арасында Аитов алғаш рет 1964 жылы когамның әлеуметтік құрылымын зерттей отырып, əлеуметтiк орын ауыстыру мәселесін алға қойды. Сондай-ақ, ғалым тұлғаның әлеуметтік-кәсіби жағдайының кұбылмалығы туралы ойды алғаш айтып, дәлелдеп бердi. 1987 жылы жарык көрген "Социализм және тендiк" атты еңбегінде Аитов социализм кезiндегi тендiк және теңсiздiк мәселелерiне жаңа кез-карасын бiлдiрдi. Аитов әлеуметтік жоспарлаудын аймактык жүйесi туралы iлiмiн өзiнiн 50-ден астам енбегiнде сипаттап берді. Аитов тұрғындардың коныстану мәселесін зерттей отырып, коныстану карым-катынасын когамдык катынастардың ерекше түрi ретiнде негiздеушi ғалым

Кеңес  Биекенов (1933ж туған)

Шығармалары 

Биекеновтің 200-ден астам еңбектері, 6 монографиясы, 8 оқулық және оқу құралдары жарық көрген. Солардың ішінде: 

"Қазақстан әлеуметтануының институтционалдануы" (2006),

"Қазақстан тіл әлеуметтануының ғылыми статусы" (2007).

Социология. Оқулық. Алматы, 2002. ( Н.А. Аитовпен бірге).

"Тіл әлеуметтенуі және әлеуметтік іс-әрекетті қалыптастыру" оқу-әдістемелік құрал, 2007 ж.

Экономикалық социология. Алматы, 2002. (М.С. Әженов, т.б бірге).

Социология негіздері. Бішкек, 2002.

Қазақстаннан орыс тілді тұрғындардың Ресейге миграциясы. РҒА-ның халық шаруашылығы институтының Бюллетені. Ноябрь, 1999 жыл.

Қоғамдық пікір социологиясы (З.Ж. Жаназаровамен, Ж.А. Нұрбековамен бірге). Алматы, 2001.

Әлеуметтану. Сөздік. Алматы, 2004. (Қазақ университеті)

Әлеуметтану. Алматы, 2005. (Авторлар үжымы)

"Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі", А., 2007 (сөздік).

Биекенов 19 ғылыми жобаларға, соның ішінде 13 халықаралық жобаларға қатысты. Ғалымның басшылығымен 5 ғылым докторы мен 17 ғылым кандидаты дайындалды. "Мәдени мұра" бағдарламасының "Әлеуметтану" секциясының жетекшісі ретінде "Әлем әлеуметтануының антологиясы" атты кітаптарының 10 томын құрастырып "Қазақстан" баспасынан шығарушы. 2004 жылы Түрік әлеуметтанушыларының Конгресіне, 2005 жылы Түркі тілді елдер әлеуметтанушынарының Құрылтайына қатысты.

Тілеміс Тілеуқабылұлы Мұстафин

Т.Т. Мұстафин бүкіл халык үшін интегративтік-біріктіруші идеяны

жасап шығару туралы ережені үсынушы алғашкылардың бірі. Ал

6үл жалпы - өркениетгілік жүйеге кіру идеясы ғана бола алады.

Т.Т. Мұсгафиннің белсенді ғылыми қызметі оны Қазақстан Республикасының жетекші қоғамтанушылырының қатарына

көтерді. Оның негізгі ңдеялары республикалык, халықаралық ғылыми конференцияларда баяндалды. Т.Т. Мұстафин Киевте

(1960, 1990), Ташкентте (1967), Бельцыда, Молдавия (1968),Уфада (1969), Ригада (1981), Москвада (1987), Бішкекте (1996,

1997), Алмагыда (1997) өткен халықаралық, ЖОО аралық ғылыми форумдардың қатысушысы. Совет оқымыстылары делегациясы қүрам анда Т Т М үстаф ин тарих ғы лы м дары ны ң X III

Халықаралық конгресі (1970), саяси ғылымдардың халықаралық

ассоциасының XI Дүниежұзілік конгресі (1979), халықаралық

ғылыми-әдістемелік конференция (София, 1982), Оклахома

штатының Талсин университетінщ “дөңгелек столы” жүмысына катынасты.Т.Т. Мүстафин жарык көрген 274 ғылыми еңбектің, оның

ішінде 5 монографияның, саясаттану бойынша екі оқулықтың авторы. Ол 15-тен аса ғылыми мақалалар жинактарының, конференциялар, “дөңгелек столдар” материалдарының бас

редакторы. Казіргі уакытта ол Қазақстанның Дамуы Институты шығаратын “Еуроазия қауымдастығы” журналының редакция

алкасының мүшесі.

Т.Т. Мүстафин 25 ғылым кандидатын дайындады, 5 докторлық диссертацияға ғылыми кеңесші болды.Онын оқуш ылары қатарында - дипломаттар, белгілі

саясаткерлер, ЖОО-ның басшылары бар.

Т.Т. Мүстафин біраз жылдардан бері тарих және саясаттану ғылымдары бойынша кандидаттык және докторлық ғылыми

дәреже беретін мамандандырылған кеңестердің төрағасы қызметін

атқарды. 1997 жылдан бастап ҚазМУ жанында саясаттану бойынша докторлық диссертация қорғалатын (Д.14 А.01.25) Т.Т.

Мұстафин басқаратын жаңа диссертациялық кеңес қызмет етуде.

Т.Т. Мұстафиннің Қазакстанның Жаратылыс Ғылымдары

Академиясыныц (14.06.1996 ж.) және Әлеуметтік Ғылымдар Академиясының (20.04.1997 ж.) толық мүшесі болып сайлануы

оның ғылыми табыстарының мойындалуы болып табылады.