Абай философиясындағы адам мәселесі

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
М. Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті

[pic 1]

ОБӨЖ

Тақырыбы: «Абай философиясындағы адам мәселесі»

Орындаған: Даулет Камшат

Қабылдаған: Баярисов Е.

«Абай философиясындағы адам мәселесі»

   Абай Құнанбаев философиясы, қазақ әдебиеті мен музыкасының мәртебесін арттырған, халықтың мақсаттылығына арналған ғылыми, көркем әдеби және культуралық бағыттармен маязымданады. Сондай-ақ, Абай философиясы адам мәселесіне арналған бірнеше ақпаратты қамтымайды, міне, адамның бір-бірімен әрекеттесуі мен адамдар арасындағы мұрагерлікке байланысты мәселелерді еске алуын көздеуді қамтыған. Абай философиясының негізгі орнында халықтың адал, мақсатты өмір сүрген және жақсылықпен туған адамдар болуы маңызды.

   Абай философиясы адам мәселесіне қатысты біреу өзінің жақсылықтарын жақсы таныту, толық адам болу, басқа адамдарға көмектесу, жаман қағидаларды тастау сияқты мәселелерді қамтиды. Ол адамдар арасында бірлікпен жасау, кеңес беру сияқты жақсы көмек тәсілдерін масштабта қарастырып көрді.

   Абай философиясы адамның мәні, адамның биологиялық, психологиялық, социологиялық және культуралық жағдайларын мазмұндайтын ғалымдардың жұмысын қамтамасыз етеді. Ол адамның дамуы, кәмелетуі және қоғамның өнімділігіне бағытталған.

   Абай Құнанбаевтің қара сөздері адамның өмірі мен байланысты және оның психологиялық мәнін талдайды. Олар адамдарға мадақтарын, адам сыйлығын, адамдар арасындағы мұрагерлікті, деңгейін нығайту және т.б. жайлы ойлауға тәжірибеге шақыратын еді.

   Сонымен қатар, Абай Құнанбаевтың қара сөздері адамдардың дамуы мен ойлауына тиімді пайда берген. Олар оқиғаларды, адамдарды және мұрагерлерді талдау жолымен адамдардың тәжірибеге шақырады. Абайдың қара сөздері тұрақты даму мен жақындығының көздерін ашуда маңызды рөл атқарды.

   Философияның негізгі зерттеу нысандарының бірі адам екені көне заманнан белгілі. Адам мәселесі – философияда толық шешімін таппаған  іргелі тақырып. Ертедегі ойшылдардың адам жөніндегі, оның дүниедегі атқаратын қызметі мен алатын орны жайлы ой-толғауларына тоқталып көрейікші. Грек ойшылы Протагор: «Барлық заттың өлшемі-адам» деген қанатты сөзін тілге тиек етсе, Көне Қытай философы Лао Цзы: «Басқаларды білетін адам-ақылды, өзін танып білген адам – данышпан»,- депті. Үнді философиясының, буддизм ілімі өзінің алдына адамды қиналу азабынан құтқаруды мақсат етіп қояды. Ал қазақтың ұлы данышпаны Абай: «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол» атты қанатты сөз қалдырған.  Адам мәселесі және оның тарихи дамуы, философиялық  тұжырымдар мен толғамдар қазақ ойшылдарын да бей-жай қалдырған емес. Адамды философиялық тұрғыдан түсінудің іргетасы осы қалыптасқан түсініктер, идеялар образдар мен ұғымдар негізінде, философия мен мифология арасындағы сұхбат нәтижесінде қаланды. Абай заманынан алыс кетсек те, даналық ойларын санамызға сіңіре отырып, оның рухани әлеміне жақындай береміз. Хәкім Абай өзінің азаматтық көзқарасын, халқының өмірін, болмыс тіршілігін, қара сөздері арқылы паш етті.

   Отыз сегізінші сөзінде  Абай: «Күллі адам баласын қор қылатын  үш нәрсе бар, сонан қашпақ керек дейді. Әуелі надандық, екінші еріншектік, үшіншісі зұлымдық. Үш - ақ нәрсе адамның жақсы қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек». Адам бойындағы осы үш қасиеттің басын қосып, оны үлкен әлеуметтік ізгі күшке айналдыратын ғылым деген қорытындыға келеді. Ол ғылымды үйреткенде, бақталастық, атақ – данқ үшін емес, айқын мақсатпен, білмек үшін үйрену керектігін баса айтады. Өйткені қай қоғамда болмасын, бақталастық адамды жаман жолға жетелейтіні рас. Абайдың пікірі бойынша адамгершілік нормалары мен принциптерін күнделікті өмір сүру тәсіліне айналдырған адамды ғана нағыз адам деп есептеуге болады. Сондықтан: «адам болам десеңіз, оған қайғы жесеңіз…Бес нәрседен қашық бол. (Бес дұшпан- Өсек, Өтірік, Мақтаншақ, Еріншек, Бекер мал шашпақ) Бес асыл іс- Талап, Еңбек, Терең ой, Қанағат, Рақым)».