Абай философиясындағы адам мәселесі

                         Абай философиясындағы адам мәселесі

Ежелгі заманнан бері философияны зерттеудің негізгі объектілерінің бірі адам екені белгілі. Адам мәселесі-философияда толық шешімін таппаған іргелі тақырып. Алғашқы ойшылдардың адам туралы, оның қызметі мен әлемдегі орны туралы ойларына тоқталайық. Грек ойшылы Протагорас"барлық нәрсенің өлшемі-адам" деген қанатты сөзді айтқан, ал ежелгі Қытай философы Лао Цзы:"басқаларды білетін адам дана, өзін білетін адам данышпан."Үнді философиясы мен Буддизм ілімдері адамды азап шегуден босатуға бағытталған. Ал қазақтың ұлы данагөйі Абай "атаңның баласы болма, адамның баласы бол" деген қанатты сөзді қалдырды."

Адам мәселесі мен оның тарихи дамуы, философиялық тұжырымдары мен ой толғаулары қазақ ойшылдарын бей-жай қалдырмады. Адамды философиялық түсінудің негізі философия мен мифологияның диалогы нәтижесінде қалыптасқан осы идеялардың, образдар мен ұғымдар туралы идеялардың негізінде қаланады. Біз Абай заманынан алыс болсақ та, оның рухани әлеміне жақындап, даналық ойларын бойына сіңіріп келеміз. Хакім Абай өзінің азаматтық көзқарасын, халқының өмірін, өміршеңдігін, қара сөздерін көрсетті.

Абайдың рухани әлемі-тылсым, мәңгілік құндылық. Оның ойшыл ретіндегі философиялық орталығының мәселесі-дана адам. Абай өзінің азаматтық борышын түсінді, саналы түрде жаңа зерттеулер мен ерекше іс-әрекеттерді жасады, адамзат ғылымы адам болмысы туралы ілімде көптеген жаңалықтар ашты. Абай философиясының негізгі мақсаты-адамды жоғары дәрежеге жеткізу, кемелдіктің онтологиялық және аксиологиялық мәнін ашу. Мен өмір бойы басқа адамдарды тәрбиелеп келемін. Әуезов Мырза Абайдың әлеуметтік сұранысының басты мақсаты - адамдарды жамандықтан арылту, сол арқылы қоғамды-өз заманының қоғамын және бүкіл халықты түзету және өзгерту екенін айтады."Бұл жаңалық Абайдың адамгершілік тәрбиесіне, оның негізі болып табылатын адамгершілік философиясына қайта оралуының себебін ашады.

Абай қазақтардың өткені мен бүгінін, болашағын, салт-дәстүрлері мен рухани мәдениетін, жастардың адамгершілік тәрбиесін жетілдіру жолдары туралы үнемі ой елегінен өткізіп отырады. Қазіргі заманның талабына сай Хакімнің ойлау мәдениеті қазақ менталитетіне, болмыс әлеміне, өзіне тән кемшіліктерді жою жолдарына қатысты мәселелерге байланысты. Ол адамнан өзінің барлық болмысын, білімі мен өмірлік тәжірибесін, поэзиясы мен прозасын, ой толғаулары мен философиясын таба білді. 303

Өлмейтұғын артына сөз калдырған…» — дейді. «Адам өлмес» дегеннің мағынасы өзі өлсе де, кейінгіге сөзі, айтқан ойы калады деген пікірге саяды. Абай «Өлең сөздің патша сы» өлеңінде «сөз түзелді, тыңдаушы сен де түзел!» -деп жүртшылықган ақындық сөзге зор маңыз беріп қарау-ын, поэзияның жоғары қоғамдық міндетін түсіне білуін талап етті. Жаңа танымның баурап аларлық күшін, жаңа ақындық сөздің құнын әрбір адамның тани алатынына қазақ өмірінің сол кездегі жағдайында толық сенім арту қиын да еді. Абай оны жақсы түсінді, мүны оның «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» деген өлеңіндегі мына шумақтар толық дәлелдейді: …» Шу дегенде қүлағаң тосаң-сиды, өскен соң мүндай сөзді бұрын көрмей».