Қоғамдықсананы жаңғырту контекстіндегі сыни ойлау

Қоғамдықсананы жаңғырту контекстіндегі сыни ойлау

Елбасы Н. Ө. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалықмақаласында қойылған міндеттер - негізінде қоғамдықсананы жаңғырту тұрғысынан қарастыруға арналады. Біз езіміздің ұлттық ерекшеліктерімізді сақтай, әрі ескере отырып, әлемде болып жатқан жаңалықтарды қабылдай білуіміз керек. Егер, осы ретте карастырлып отырған рухани сана мәселелерінің пайда болу себептері ретінде жаңа сыни ойлау мен қоғамдық санада әлі де болса орын алып отырған ескі стереотиптер арасындағы келіспеушілікті жою деп алып салыстырсақ, онда бірінші кезекте бізге ойлау жүйесін жаң ырту қажет. Себебі, өмір сүру үшін өзгере білуіміз керек.

Америкалықсаясаттанушы Карл Дойч ХХ ғасырдың бо-шы жылдарының езінде "Жаңғырудың сыни мәселесі - бұл экономикадағы құрылымдық өзгерістеремес, құндылықтар жүйесіндегі өзгерістер" деген болатын. Біздің барлық қорқыныштарымыз, шектеулеріміз, тілемейтін ойларымыз тәк ез басымызда ғана екені сөзсіз анық. Сондықтан, жеке мақсаттарды іске асыруымыз тек біздің өзімізге, алдағы міндеттерді қалай сөзініп, түсінетімізге, табысқа жетуге қаншалықты ынталы өкенімізге, әркайсымыздың өземірімізде оң өзгерістер болуы үшін қандай әрекеттер жасауымызға байланысты. Аталған өзгерістердің езекті бағыттары Елбасының мақаласында айқын баяндалып, ұсынылған. Сәселен, Махатма Ганди: «Егер сен әлемнің өзгергенін қаласан, өзің сол өзгеріс бол» деген екен.

Елбасымыз бул ретте, тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың нақты алты бағытына жеке-жеке тоқталады: бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, Қазақстанның революциялықемес, эволюциялықдамуы, сананың ашықтығы. Сананы жаңырту арқылы әрбір қазақстандықты қазіргі жылдам өзгеріске ұшырап жатқан заманда өзін-өзі дамытуға, жетілдіруге, ізін заманауи басекеге қабілетті адам ретінде қалыптастыруға толық болады.

Кезіндегі "осылай ғасырлар бойы ата-бабамыз жасаған» депен аргумент бүгінгі күнде сөнген кеткен, олардың барлығын өзін-өзі тануға ұмтылған, ағылшынның көрнекті философы Бертран Рассел «интеллектуалды қоқыс» деп атаған. Рассел сыни ойлау маңыздылығы, зияткерлік сынау өнері төрізді көптеген маңызды тақырыптарды зерттеген. Рассел адамдардың көпшілігі ойланғылары келмейді деп атап өтеді. Маселен, Расселдің 10 всиетінде, егер ойлау процесіне кедергі жасамаса, табыс сізге қамтамасыз етілетіні туралы айтылады. Егер, кез-келген адам оппозициялық пікірге тап болса, оны аргумент арқылы ғана жеңе алады деген құнды пікір ұсынады. Пассивті келісімде емес, ақылмен келіспеуден а латын өсерді іздеңіз дейді. Себебі, ақыл-ойды лайықты бағаласа, онда біріншісі екіншіге қарағанда терең келісімді білдіреді деп тұжырымдайды Рассел. Бейбітшілікті сақтау жөніндегі Нобель сыйлығының лауреаты, логик, әрі қоғам қайраткерінің XX ғасырдың басында айтқан осынау қасиеттері бүгінгі күні де өз құндылығын жонмаған. Себебі - Расселдің назары қарапайым логиканың жане математика негіздерін зерттеудің сараптамалықмүмкіндіктеріне бағытталды.