Қазақстан қоғамын жаңғырту контексіндегі діннің рөлі

Қазақстан қоғамын жаңғырту контексіндегі діннің рөлі

ХХ және ХХІ ғасырлардағы қазақстандық қоғамды жаңғыртудың жылдам үрдісі «діни ренессанс» түріне әкелді. Сонымен қатар, осы рухани жаңару үдерісі бұрынғы Қазақстан тап болмаған проблемаларды көрсетті. Бүгінде біздің басты міндетіміз жүйелі және терең зерттеу, еліміздегі діни ахуалдың мониторингі, діни бірлестіктердің динамикасын талдау. Қазіргі дүниеде және қоғамда діннің орны мен рөлін, оның даму мүмкіндіктері мен перспективаларын бағалауға іс жүзінде мүмкін емес немесе қиын. Жиырмасыншы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің одан әрі дамуы туралы біржақты болжамды: оның жақын арадағы күйреуін немесе оның бұрынғы билігінің қайта жандануына сәйкес келмейтіндігін көрсетті. Қалай болса да, бүгінгі күні діннің қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны және ол түбегейлі өзгерістерге ұшырағаны анық. Gallup International зерттеу компанияларының қауымдастығының жыл сайынғы зерттеуіне сәйкес, әлем халқының көпшілігі діни деп атауға болады. Жер планетасының тұрғындарының үштен екісі діни ғибадат орындары бар ма, жоқ па, қарамастан, өздерін діни деп атайды. Аз көрсеткіште өздерін діни емес адамдар деп атағандар, ал олардың 6 пайызы ғана атеист болып табылады. Қазіргі қоғамдағы діннің алатын орнына көптеген түрлі факторлар шешуші  әсер етіп отыр, бірақ олардың арасында бірі айқындаушы фактор болып табылады, ол – саясат. Қазіргі заманғы дамушы үрдістер , қазіргі қоғамдағы  дін мен саясатты айтарлықтай өзгерісте әкеліп отыр. Әсіресе дін үшін қалыптасқан дәстүрлі қағидаттарды өзгерту арқылы оның өмір сүруіне және қоғамға тигізетін әсеріне  жаңа мүмкіндіктер ашылып отыр.

ХХІ ғасыр – жаңа технологиялардың дамуы, нарықтық экономиканың толық өсуі, байланыс және IT–технологиялар ғасыры.. Бірақ бұл діннің өткенде қалып қалуына ықпал еткен жоқ. Бұл идея танымал заманауи философ Ю Хабермастың уақытында айтылған болатын. Ю Хабермас дінді тірі әлемнің жоғалған өміріне арналған маңызды семантикалық резерв ретінде қарастырады. Адам санасы тек рационалдылыққа негізделе алмайды. Бұл жағдайда адамның сана–сезімі оның туа біткен қаситтерін жоғалтады. Жұмбақшылық, белгісіздікті іздестіру – бұл әрдайым тылсым әлемді түсінудің негізі болған [77, 33 б.].

Руханилық, дін тіпті дүниеде рационалды ойлау үстемдік құрғанның өзінде өз өзектілігін көрсетеді. Бұл өте логикалық және адамның табиғатына сәйкес келеді, ол ұтымды сананың негізінде жүзеге асырылады. Қазіргі заманғы әлемдік, ең алдымен ғылым саласындағы адам қызметінің барлық салаларында, оның үлкен жетістіктеріне, қарамастан дінді ығыстырып шыға алмады, бірақ, өз кезегінде, дін өзінде және заманауи адамзаттың діни санасында Құдай, әлем және адам ұғымдарын түсінуде терең өзгерістер туғызды. Дін моральдық рухани күш ретінде қазіргі заманмен диалогқа түсуге мүмкіндік алды.

XX–XXI ғасырда Қазақстан қоғамын жаңғырту процессі белгілі жағдайдағы діндердің қайта өрлеуіне әкелді. Бұл Қазақстан үшін таныс емес жаңа мәселелерді туғызды.

Қазақстанда көпконфессиональдық кеңістік құрылды, оған Қазақстанда діни дәстүрлерге (ислам, христианство) дәстүрлі діни бірлестіктер және бұрын Қазақстанда ұсынылмаған дәстүрлі емес діни ағымдардың жаңа ұйымдары кірді. Қазақстанда діни экстремизмнің енуіне, жойқын және тоталитарлық бағытқа ықпал ететін жалған діни құрылымдар да болды. Ғылыми–аналитикалық зерттеулер көрсеткендей, өзгерген жағдайға байланысты Қазақстан аумағында әртүрлі конфессиялар өкілдерінің қызметін қамтитын басылымдар саны едәуір өсті. Конфессияаралық қақтығыстың туындауы осы шарттардағы әртүрлі діндерге қарсылық ретінде поликонфессионалдылықтың табиғи салдары болып табылады. Өз–өзінен, адамға салыстыруға және саналы таңдауға мүмкіндік беретін діни наным–сенімдерге қарсы тұру – бұл табиғи әлеуметтік оң шешім. Алайда, егер бұл оппозиция күшеюде, оны қарсыластыққа әкеліп, қоғамның өмірін қиындатып, таңдау еркіндігін шектейтін болса, әлеуметтік жағымсыз жанжалға көшу мүмкін.