Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын және сөйлеудің грамматикалық құрылымын дамыту

Дұрыс сөйлеу – балалардың жан-жақты дамуының ең маңызды шарты. Баланың сөйлеуі неғұрлым бай және дұрыс болса, сол кезде  өз ойын жеткізу оңайырақ, қоршаған шындықты тануға  мүмкіндіктері көп болады , құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынасы неғұрлым мазмұнды және толық болса, оның психикалық дамуы соғұрлым белсенді түрде жүзеге асып шығады.Бұл баланың мектепке толық дайын екендігін білдіреді. Сондықтан мектепке дейінгі мекемеде де, отбасында да балалардың сөйлеу тілін дер кезінде қалыптастыруға, оның тазалығы мен дұрыстығына,сонымен қатар балалардың сөйлеу барысында қателіктердің алдын алу маңызды.

Сөйлеуді түсіну үшін оның құрамындағы сөздердің лексикалық мағынасын білу жеткіліксіз, бұл сөздердің арасындағы грамматикалық байланыстарды да түсіну керек. Сөйлеудің грамматикалық құрылымын қалыптастыру мәселесі мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамытудағы ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Грамматикалық құрылымды бала өз бетінше, еліктеу арқылы, әртүрлі сөйлеу жаттығулары барысында игереді. Ал грамматикалық ережелердің өзін мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауы қиын.Біз ересек адамдар сөйлеген кезде  грамматикалық қателер жіберіп, балалардың дұрыс емес сөйлемеуін  қалыптастырамыз. Ересек адамның өзі грамматикалық мағыналарды білмейді және оларды ана тілін табиғи қабылдау процесінде меңгере отырып, интуитивті түрде қолданады. Бұдан шығатыны, ересек адамның баламен қарым-қатынас жасаудағы ең маңызды мәселесі балалардың сауатты сөйлеуін және ана тілінің барлық грамматикалық формаларын мүмкіндігінше ертерек естуін қамтамасыз етілуі  керек. Ана тілінің грамматикалық мағыналарының мағынасын түсіну – өсіп келе жатқан тұлғаның интеллектінің қалыптасып, даму процесі. Мектепке дейін ана тілінің грамматикалық құрылымын игермеген бала жақсы оқымайды, өйткені ол мектепте оқытылатын шындық құбылыстарының арасындағы байланыстар мен қатынастарды түсіне алмайды. Сондықтан ересек адамның міндеті - балада грамматикалық дұрыс сөйлеуді қалыптастыру үшін барлық қажетті жағдайларды жасау.Грамматикалық дұрыс сөйлеуді қалыптастырудың негізгі құралы – жаттықтыру. Ал, өздеріңіз білетіндей, мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбиешінің  іс-әрекеті ойын болып табылады. Оның көмегімен ғана балаларды оқыту қызықты болады. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуінің грамматикалық құрылымын қалыптастыруда дидактикалық ойындар маңызды рөл атқарады. Тәрбиеші сөйлеуді дамыту үшін сабақтарда ғана емес, күнделікті өмірде де пайдалана алады. Грамматикалық формаларды меңгеруге арналған арнайы ойындар мен жаттығуларды серуен кезінде , таңертең, түстен кейін қолданылатын кез келген басқа сабақтарға қосуға болады. Сондай-ақ ата-аналарды үйде мұндай ойындарды жиі қолдану керектігін айту қажет.

Бұл жұмыста дидактикалық ойындардың көмегімен мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеудің грамматикалық құрылымын (морфологиялық және синтаксистік) қалыптастыру мәселесі қарастырылады.

1 Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын және сөйлеудің грамматикалық құрылымын дамыту

Сөйлеу психикалық әрекеттің негізгі формаларының бірі болып табылады, қалыптасуы жағынан әлеуметтік және құрылымы жағынан жүйелік. Сөйлеу барлық жоғары психикалық функцияларды қайта құрылымдайды, жүйелейді және байланыстырады. Ол баланың психикалық дамуында орасан зор рөл атқарады және қоршаған объективті дүниені қабылдау негізінде қалыптасады. Сөздіктің өсуі субъект-образ мен сөз арасында әртүрлі байланыстардың қалыптасуымен тікелей байланысты.

Сөйлеуді түсіну сөйлеудің сезімдік негізі болып табылатын объективті бейнелерді қалыптастырумен де байланысты.

Балалардың сөйлеуін зерттеу ұзақ уақыт бойы мамандардың: мұғалімдердің, психологтардың, логопедтердің, дәрігерлердің назарын аударды.

Сонымен, А.Н.Гвоздев «Балалар сөйлеуін зерттеу мәселелері» атты еңбегінде орыс тілінің грамматикалық құрылымының қалыптасу кезеңдерін, оны баланың ассимиляциялау процесінде ерекше белгілермен сипатталатын кезеңдерді анықтады:

Аморфты түбір сөздерден құралған сөйлемдер қолданылған жағдайда басқаша, өзгеріссіз күйде қолданылатын сөйлемдер кезеңі.