Дене жаттыfулары аркылы мектеп жасына дейiнгi балаларда тыныс алу жyйесi ауруларынын және калыптын бузылуынын алдын алу

ӘӨЖ 373.1:615.825.4                                                            

ДЕНЕ ЖАТТЫҒУЛАРЫ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ АУРУЛАРЫНЫҢ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ АЛДЫН АЛУ

А.Ж. Азимханов С.Аманжолов атындағы ШҚУ магистранты,

Өскемен қаласы, Қазақстан

Мектепке дейінгі білім беру мекемесінде тыныс алу органдарын емдеуде жаттығуларды қолдануға көп көңіл бөлінеді. 1891 жылы, Н.Н. Алиповтың мәліметтері бойынша, өкпе туберкулезімен ауыратын науқастарда тыныс алу жаттығуларын қолданды және жүйелі түрде өткізілетін тыныс алу жаттығуларының әсерінен жөтел мен ентігу азаяды, ұйқы жақсарады, науқастар аз қозғалады. Болашақта дозаланған жаттығулардың және басқа да танымал ғалымдардың сөзсіз емдік әсері атап өтілді.

Сонымен, Попов С.Н. құралдардың оң әсері тыныс алу органдарының аурулары кезіндегі дене шынықтыру негізінен жүрек-тамыр жүйесі мен тыныс алу аппараты арасындағы тығыз байланысқа байланысты. Автор былай деп жазады: «Оның барлық дерлік ауруларында зардап шеккен аймақтың функцияларының шектелуі, ондағы қан айналымының бұзылуы, тоқыраудың болуы және аурудың соңында адгезия мен тыртық процесінің дамуы байқалады. Бұл салдарды жоюда емдік дене шынықтыру жетекші рөл атқарады. Дене жаттығулары қан мен лимфа айналымын белсендіреді, өкпе мен плевра қуысында экссудаттың тез сіңуіне ықпал етеді, тыныс алу қозғалыстарының восстановағын қалпына келтіруге ықпал етеді, тыныс алу тереңдігін арттырады, бұл өз кезегінде тіндердегі газ алмасуды жандандырады, ауыр асқынулардың дамуына жол бермейді, плевра қуысында адгезияның дамуына қарсы тұрады»[2].

С.Б. Тихвинскийдің зерттеулері «Жаттығу кезінде тыныс алуды реттеуге ми қыртысының жетекші маңызы бар, ол тек қоздырғышты ғана емес, сонымен қатар түзету әсерін де анықтайды, өйткені бүкіл жұмыс барысында тыныс алу қарқыны мен ритағының сәйкес өзгеруі байқалады». Осылайша, тыныс алуды реттеуде ми қыртысының ерекше маңызды түзету рөлі бар жүйке механизмдеріне жетекші мән беріледі[1].

Тыныс алу әрекетін талдай отырып, С. Б. Тихвинский былай деп жазады: «Тыныс алу жаттығулары кезінде кеуде қуысы үш өзара перпендикуляр бағытта кеңейеді: жоғарғы жартысында - негізінен антеропостеральды, төменгі жартысында - негізінен бүйірлік және тік бағытта - диафрагманы тегістеу және қабырғаларды көтеру арқылы. Ингаляция кезінде диафрагма жиырылып, тегістеледі, осыған байланысты іш қуысының қысымы көтеріліп, іштің алдыңғы қабырғасы алға шығады. Дем шығару кезінде кеуде қуысының төмендеуі және іштің алдыңғы қабырғасының тартылуы байқалады» [2].

Патологиялық жағдайларда тыныс алу жаттығуларының қалыпты ауысуы бұзылуы мүмкін. Сонымен, В.К. Велитченко «Әлсіреген балаларға арналған дене шынықтыру» әдістемелік құралында «Өкпенің желдетуі бірдей өкпе эмфиземасы бар науқастарда тамақтану кеуде бұлшықеттерінің жұмысы 3,5 - 6 есе, ал іш бұлшықеттері сау бұлшықеттерден 4 - 8 есе көп» - деген мәліметтер келтіреді.

Жоғарыда келтірілген деректер физикалық жаттығулардың маңызды терапевтік маңыздылығын көрсетеді, оның әрекеті тыныс алу актісінің үйлесімсіздігін жоюға бағытталған.  

Дәрігерлер мен физиологтардың көптеген зерттеулері физикалық қабылдаудың әсерінен тыныс алудың жасқа байланысты өзгерістері біркелкі болып қана қоймай, тыныс алу аппараттарының жұмыс істеу жағдайлары жақсаратындығын дәлелдеді.

Өкінішке орай, мектеп жасына дейінгі балаларда бұзылулардың үлкен пайызы тірек-қимыл аппаратының, әсіресе омыртқаның деформациясымен байланысты.

Сонымен, О.В. Козыреваның айтуынша, «тірек-қимыл аппаратының әртүрлі деформациялары оларды тудырған себептер бойынша келесі негізгі топтарға бөлінуі мүмкін: туа біткен деформациялар; бұлшықеттердегі паралитикалық өзгерістерге байланысты; статикалық жүктеменің қолайсыз жағдайларына байланысты: буындардағы созылмалы дегенеративті процестердің дамуына байланысты және кейбір топтардың салдары болып табылады жұқпалы аурулар». Автор аяқ-қолдар мен омыртқаның тұрақты ортопедиялық деформацияларының негізгі орнын «деформациялардың дамуын болдырмауға, сондай-ақ омыртқа мен аяқ-қолдардың белгіленбеген өзгерістерін жоюға бағытталған профилактикалық іс-шаралар тобына» бөледі.