Қаңлы мемлекеті

Жоспар.

І. Кіріспе.

1. Қаңлы мемлекеті

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Дереккөздер

2. Қаңлы елінің этникалық сипаты

3. Қаңлы мәдениеттері

4. Қаңлылардың шаруашылығы

ІІІ. Қорытынды.

Кейінгі темір дәуірінде қазіргі Қазақстан аумағында бірнеше мемлекеттер өмір сүрген болатын. Солардың бірі – Қаңлы мемлекеті болды.

Алғаш рет қаңлы, қытайша Канжуй 2 ғасырдағы жазба деректерде айтылады. Б.з.б. 138 жылы Қытай императоры Вуди ханзада Чжан Цянь бастаған сауда елшілігін Батыс елдеріне жіберді. 13 жылдан кейін талай қиындықты бастан кешіріп, Жан Цянь қайтады. Ол құрастырған жазбада Қытайда бұрын белгісіз болған мемлекеттер алғаш рет сипатталған. Олардың ішінде билеушісі Чжан Цянның өзі келіп үлгерген Қаңлы болды.

Қытай елшісінің мәліметі бойынша, «Кангюй Даваннан (Ферғана) солтүстік-батысқа қарай 200 лидей жерде жатыр. Әдет-ғұрыптағы бұл көшпелі иелік юэчжи халқына мүлдем ұқсайды; 90 мыңға дейін әскері бар және өзінің әлсіздігінен оңтүстіктегі юечжилердің, шығыстағы синнулардың билігін мойындайды». Сонымен, «Канджу билеушісі Битиан қаласындағы Люэни елінде тұрады. Лоюэниден билеушінің жазғы резиденциясына жеті күндік жол бар. Халық саны 120 000 отбасы, 600 000 жан; жауынгерлік әскерлер 120 000 адам». Осы қаңлыларда толыққанды мемлекеттік белгілері, яғни, нақты белгіленген аумағы, халқы, экономикасы және бюрократиялық аппараты болды.

Қаңлы халқының этникалық сипаты туралы мәселе қиын. Қаңлы халқының қай тілде сөйлегені туралы әлі күнге дейін ортақ пікір жоқ. А.М.Бернштамның айтуынша, кангюй халқы түркі тілдес халық болған. Басқа зерттеушілер кангюй халқы солтүстік ирандық мал шаруашылығымен айналысатын тайпалар шеңберіне кірді деп есептейді.

Соңғы жылдардағы археологиялық зерттеулер кангюй халқының келбетін замандастарының суреттерінен елестетуге мүмкіндік береді. Олар бір кездері былғарыдан жасалған негізге тігілген сүйек тақтайшалардағы ойылған бейнелер түрінде бізге жеткен.

Кезінде қаңлы халқы үстемдік еткен аймақтарда археологтар ескерткіштердің үлкен тобын анықтап, оларды археологиялық мәдениеттерге жатқызды - Қауыншы және Отырар-Қаратау. Біріншісі Ташкент оазисінде, екіншісі – Сырдарияның орта ағысы мен Қаратау бөктерінен Таласқа дейінгі аумақтарда кең таралған.

Қауыншы мәдениетінің ең жақсы зерттелген ескерткіші – Сырдарияның оң жағалауында орналасқан Шардары маңындағы Ақтөбе қалашығы. Ғимараттың дизайнында баспалдақпен және қоймадағы люк арқылы жетуге болатын шатыр маңызды рөл атқарды. Сарайдағы қабырғалар, төбелер, арка тәрізді өткелдер төртбұрышты және төртбұрышты балшық кірпіштен қаланған.

Қангюй қоныстары әдетте