Эге школага сан адын өөредириниӊ аргалары

Допчузу

Киирилде        3

I-ги эге. Сан адын өөредириниӊ теортиктиг үндезиннери        5

1.1 Сан ады.  Сан адынын ужур-утказы        5

1.2 Сан аттарыныӊ бөлүктери        6

II-ги эге. Эге школага сан адын өөредириниӊ аргалары        17

2.1 Сан адын өөредип тура мергежилгелерни чорудары        17

2.2 Карточкалар болгаш перфокарточкалар        23

2.3. Чурук-биле ажылдарны чорудары        27

2.4 Диктантылар        29

Түӊнел        31

Ажыглаан литература        33

Киирилде

Тыва дыл - Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тываларның төрээн дылы. Амгы үеде ол Тыва республиканың күрүне дылының бирээзи апарганы-биле холбаштыр ооң ажыглалы хөй талалыг. Ол дээрге чүгле харылзажырының эвес, тыва литератураның, улустуң аас-чогаалының, театр, уран чүүлүнүң болгаш радио, теледамчыдылганың, парлалганың, эртемниң, албан-херек кылырының, өөредилгениң база кижизидилгениң дылы апарган.

Уруглар эге класстарга фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадырының талазы-биле бодун билиглерни шиңгээтпишаан, өөреникчилер дыл материалын сайгарып, түңнеп, деңнеп, удур-дедир деңнеп, бөлүктеп өөренирлер, ооң-биле кады литературлуг чугааның мергежилдери болгаш чаңчылдары чоорту хевирлеттинер, дылдың кол хевирлери болур сөстү, домакты бодамчалыг ажыглаарын чедип алыр.

Тыва дылды эге школага өөредири уругларның угаан-медерелин, логиктиг боданыышкының сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге, күш-ажылга белеткээринге, черле оларның ниити билииниң, культуразының деңнелин бедидеринге улуг ужур-дузалыг.

Школага тыва дыл өөредири, бирээде, уругларга төрээн дыл дугайында эң кол эге чада билиглерни бээр, ийиде, өске эртемнерни шиңгээдип алырының кол үндезини бооп турар.

Тыва дыл талазы-биле сан адын өөредирде аӊгы-аӊгы бот ажылдарныӊ хевирлерин  кичээлге чедимчелиг ажыглаар болза, шиӊгээдип алган билиглерин быжыгларынга, катаптаарының болгаш практика кырынга уругларның бот-ботарының аразынга ажыглап, чаңчыктырарының бир аргазы болуп турар.

Тыва дылды бедик деңнелдиг шиңгээдип алырын янзы-бүрү комплекстиг организастыг хевирлерни ажыглаар - ол дээрге янзы-бүрү кичээлдер, факультативтиг кичээлдер, класстан дашкаар чорудар ажылдар болгаш өөреникчиниң бот сайзыралы-дыр.

Курс ажылының сорулгазы – эге школага сан адын өөредириниӊ аргаларын көөр.

Сорулганы чедип алырда шиитпирлээр айтырыглар:

- сан ады дугайында билигни тодарадыр;

- сан адыныӊ бөлүктерин өөренип көөр;

- эге школага сан адын өөредириниӊ аргаларын ажылдап кылыр.

Курс ажылының тургузуу

Ажылда ооң ыңай, эге школага тыва дыл кичээлинге сан адынга хамаарыштыр өөредир ажылдарның чижек майыктарын киирип, чамдык ажылдарның чижек хевирлерин киирген.

Ажыл киирилде, ийи эгед, түӊнел болгаш ажыглаан литературадан тургустунган.

I-ги эге. Сан адын өөредириниӊ теортиктиг үндезиннери

1.1 Сан ады.  Сан адынын ужур-утказы

Сан ады (анг. numeral) дээрге туугай саннарныӊ адын көргүзер азы чүвелерниӊ сан болгаш туруш (дугаар) аайы-биле демдээн көргүзер чугаа кезээ болур: беш, он, чүс, он кижи, чүс рубль, сезен чеди хөпээн, сески класс, бирги одуруг, үшкү черге. Чамдыкта сан ады кылдыныгныӊ-даа санын көргүзүп чоруур: үш кагар, беш-алды баскан, ийи бодаан.

Чижектер.

Чедиге чедини кадарга он дөрт болур.

Ийи  дайынчы канчап-чооп-даа чыткаш суурга чедер.

                                       (К.Чамыяӊ. Майныӊ чечээ.)

Ийиги чергениӊ капитаны ... дужааган.