Шет тiлiн менгертуде сөйлеу әрекетi даfдыларын калыптастырудын ерекшелiктерi мен маныздылыfы

ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРТУДЕ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Түйіндеме. Тілді әлеуметтік тәжірибе нысаны ретінде зерттейтін қазіргі заманғы лингвистика жазбаша және ауызша қарым-қатынастың әртүрлі процестерін түсіндіруге және

сипаттауға мүмкіндік беретін гуманитарлық білімнің бүкіл кешеніне назар аударады.

Ағылшын тілі білімінде осы уақытқа дейін мұғалім мен оқушының жазбаша және ауызша әрекеттесуінің, мұғалімнің сабақтағы сөйлеу әрекеті және жазбаша жазған мәтіндері, педагогикалық дискурстың түрлері, жанрлары, категориялары жеткілікті түрде шоғырланбаған, бұл мақалада көрсетілген деректердің өзектілігін анықтайды.

Кілт сөздер: тілдік жүйе, сөйлеу әрекеті, монологтық сөйлесім, диологтық сөйлесім,дағды.

Аннотация. Современная лингвистика, изучающая язык как объект социального опыта, обращает внимание на целый комплекс гуманитарных знаний, позволяющих объяснить и описать различные процессы письменного и устного общения.

В знании английского языка до настоящего времени недостаточно сконцентрировано письменное и устное взаимодействие учителя и ученика, речевая деятельность учителя на уроке и письменные тексты, виды, жанры, категории педагогического дискурса. Это определяет актуальность данных, представленных в статье.

Ключевые слова: языковая система, речевая деятельность, монологический разговор, диологический разговор, навык.

Annotation. Modern linguistics, which studies language as an object of social experience, pays attention to a whole range of humanitarian knowledge that allows explaining and describing various processes of written and oral communication.

To date, the written and oral interaction of the teacher and the student, the teacher's speech activity in the classroom and written texts, types, genres, categories of pedagogical discourse are insufficiently concentrated in the knowledge of the English language. This determines the relevance of the data presented in the article.

Keywords: language system, speech activity, monologue conversation, dialogic conversation, skill.

Қазіргі лингвистикада тіл ұғымы кең көзқараспен сипатталады. Тіл білімінің объектісі ретінде сөйлеу тілінің лингвистикасын кең мағынада, тіл сөйлеушілерінің сөйлеу  мінез-құлқын қарастыруға болады.

Кез-келген этникалық тілде сөйлеу – «сөйлеу құралы», яғни тілдік жүйенің мәнін білдіреді. Бұл құрал адамдың ақыл-ой, танымдық, коммуникативті қызметінде қолданылады. Б. А. Серебренников атап өткендей, «тіл сөйлеуге тоқылған, әр сөйлеу актісінде бар. Егер тіл жүйелік тақырып болса, онда сөйлеудің жүйесіз болуы мүмкін емес. Әйтпесе, адамдар өзара сөйлесе алмас еді» [1, 28].

Тілдік жүйе дегеніміз – лингвистер қабылдаған дизайн жүйесі емес, өздігінен құрылған табиғи жүйе. Сөйлеу жүйесі ұғымы тіл білімінде бұрыннан қарастырылуда [2, 115].

Сөйлеу – бұл жеке тұлғаның сөйлеу әрекеті ғана емес, сонымен бірге белгілі бір коммуникативті-сөйлеу жағдайында коммуникативті серіктеспен сөйлесу әрекеті. Нақты сөйлеу жағдайлары өте көп. Оларды зерттеу үшін әртүрлі салаларды, қоршаған ортаны, әлеуметтік мәртебелерді, рөлдерді, стильдерді, жанрларды және т. б. ескере отырып, белгілі бір типологизация қажет.

Тілдік сана сөйлеу әрекетінде, сөйлеушінің жеке басының көрсеткіші болып табылатын ауызша мінез-құлық ретінде анықтауға болатын әрекеттер жүйесі арқылы анықталады. Адамның ауызша (сөйлеу) мінез-құлқы, әрине, оның жалпы эрудиция деңгейі, ақыл-ой ерекшеліктері, мінез-құлық мотивациясы және эмоционалды жағдайы туралы көп нәрсе айта алады. Сөйлеу материалының лингвистикалық талдауы тұлғаның дүниетанымының мазмұнын қайта құруға мүмкіндік береді [3, 21-23].

Сонымен, біздің ойымызша, тілдік тұлғаны үш критерий негізінде сипаттауға болады: 1) ауызша мінез-құлық критерийі; 2) гендерлік критерий; 3) әлеуметтік-рөлдік критерий. Сонымен қатар, күрделі сипатқа ие және іс жүзінде бірінші критерийді анықтайтын басқа екеуіне тәуелділіктің ауызша мінез-құлық критерийі.Жеке тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің сөйлеу бейнесі әртүрлі формаларға ие болуы мүмкін. Сонымен, Н. А. Фомина белгілі бір қоғамды білдіретін адамның сөйлеу әрекетінің ерекшеліктерін талдай отырып, үш түрлі кеңістікте тілдік тұлғаның қасиеттерін анықтауға кеңес береді: