Жобалау шығармашылық процесс ретінде

ЖОБАЛАУ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ПРОЦЕСС РЕТІНДЕ

Жалпы         ережелер

Қазіргі уақытта қалыптасып келе жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындарға, фирмаларға жаңа бұйымдар мен өз өнімдерін жаңарту бағдарламаларын әзірлеу қажеттілігін талап етеді. Бұл жағдай ғалымдар мен инженерлерді шығармашылық қызметке итермелейді. Бір "сәтті" бұйым жасау үшін 55-60 идея қажет екендігі белгілі. 8.1-суретте идеялар санының кему қисығы және бұйымның әзірленуіне қарай жеткілікті ірі техникалық шешімдер көрсетілген. Жаңа бұйымды құру процесі кәсіпорын, фирма басшысының бірқатар маңызды шешімдер қабылдауын көздейді. Әрбір келесі кезеңде шешім қабылдау қиынға түседі: оларды жүзеге асыру үшін уақыт пен қаражат шығындарының өсуі талап етіледі. 8.2 суретте өнеркәсіптің кейбір саласына арналған бұйымды жасаудың әр түрлі кезеңдерінде орташа шығындар келтірілген. Жоғарғы желі барлық сала бойынша орташаланған жиынтық шығындарды білдіреді. Ерекше атап өткен жөн, идеяларды іріктеу және өндіріс және өткізу мүмкіндіктерін талдау бұйымды жасаудың бастапқы кезеңдерінде орындау қажет. Соңғысы шектеулі құндылығы бар идеяларды бұйымды әзірлеу көп қаржы қажет ететін кезеңдерге ауысқанға дейін алып тастауға мүмкіндік береді.

Идеяны материалдық үлгіге айналдыру-жобалау деп аталатын күрделі процесс. Жобалау, бұйым немесе техникалық құрылғыны конструкциялау деп, бірақ типтік техникалық міндеттерді шешу процесі емес, жаңасын құру процесі ретінде түсініледі. Гранат сөздігінде жобалау процесінің келесі анықтамасы берілген: "бір немесе бірнеше инженерлердің және олардың көмекшілерінің барлық жұмысты орындауы, есептерді ойластыру, сондай-ақ сызбаларды құрастыру, жалпы және егжей-тегжейлі". Бұл міндетті табысты шешу үшін орындаушыдан тек техникалық және жаратылыстану ғылымдарын білу ғана емес, сонымен қатар пайдалану және өндіріс талаптарын есепке алу, сондай-ақ жүйе техникасы, нарықтық қатынастар экономикасы және т.б. бойынша білім талап етіледі.

Жобалау қабілеті-бұл ғылым мен өнер. Ғылым ретінде, жобалауды жүйелі сабақтар, жаңа объектіні құру процесінде пайда болатын мәселелерді шешу бойынша практикалық тәжірибе мен дағдыларды жинақтау арқылы меңгеруге болады. Өнер ретінде, жобалау оларды меңгеруге ұмтылғандардың толық қайтарымын талап етеді.  Бірінші де, екінші де жобалау технологиясының негіздерін зерделегеннен кейін белгілі бір дәрежеде алынуы мүмкін. Соңғысы талдау мен синтезді қолдануды болжайды. Талдау (бұйымның жүйелік мазмұнына сәйкес бөлу және әрбір элементті жеке зерттеу) бастапқы қойылған мақсаттарды тексеру үшін жобалау кезінде орындалады. Синтез-элементтерді біртұтас тұтастыққа біріктіру және олардың комбинациясы әзірлеушілер (проектанттар) шығармашылығының нәтижесі болып табылады. Практикада жобалау процесінде ғылым мен өнер, талдау мен синтез бір-бірінен ажыратылмайды, олар бір мезгілде өзара байланысты және көрінеді. Бұйымды жобалау екі қағидатқа негізделеді: қазіргі объектінің эволюциялық өзгеруі және мүлдем жаңа құру. Бірінші жағдайда бұйым белгілі бір уақыт ішінде аздаған жақсартуларды енгізу (бұйымдарды жаңғырту) арқылы біртіндеп жетілдіріледі. Бұл әдіс өнеркәсіптік революцияның бастапқы кезеңінде қолданылған, тауарлардың бәсекелестігі әлсіз болған кезде, технология баяу жетілдірілді және капитал салу тәуекелі аз болды.  Нарықтық қатынастарды дамыту және бәсекелестіктің өсуі қысқа мерзімде сапалы жаңа бұйымдарды талап етеді, бұл жаңа технологиялық тәсілдерді, мысалы компьютерлік технологияларды, атап айтқанда САПР жобалаудың автоматтандырылған жүйесін немесе оның өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде өнімді табысты іске асыруға ықпал ететін CALS-технологияны пайдалануды құруға және қолдануға әкеп соғады.

Шығармашылық қызмет технологиясы тұрғысынан жобалау үш құрамнан тұрады: өнертабыс, инженерлік талдау және шешімдер қабылдау. Өнертабыс шығармашылық процесс ретінде техникалық міндеттерді шешу үшін жаңа пайдалы идеялар мен қағидаттарды әзірлеуге бағытталған.  Өнертабыс жобалаудың барлық процесіне сәйкес келеді, бірақ ол оның бастапқы кезеңдерінде айқын көрінеді (8.1-суретті қараңыз), онда негізгі идея, болашақ бұйымның ойы (оның келбеті, тұжырымдамасы) қалыптасады. Қойылған міндеттерді шешудің ықтимал нұсқаларын анықтайтын таңдалған тұжырымдама физикалық заңдарға және қолданыстағы шектеулерге сәйкестігі тексеріледі - бұл инженерлік талдау деп аталады. Бұл ретте инженерлік сипаттағы сұрақтарға жауап алады,салыстыру жүргізеді және қойылған мақсатқа жету үшін техникалық шешімдердің оңтайлы нұсқаларын таңдайды. Инженерлік талдау процесінің жалпы сұлбасы 8.3 суретте көрсетілген.