Ұтымдық тамақтанудың әр трлі аспектілері

Кіріспе

        Қазіргі кезеңде азық-түлік өнімдерін адамның қоректік заттарға және биологиялық белсенді заттарға деген қажеттілігін қанағаттандыру ғана емес, сондай-ақ ықтимал қауіпті заттар мен микроағзалардың көздері ретінде қарастырған жөн.

        Тамақтану адамның денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады.

        Азық-түлік өнімдері көптеген химиялық қосылыстардан тұратын күрделі, көпкомпонентті жүйелер, олардың арасында адам денесінің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті мыңнан астам заттар бар. Тамақпен қамтамасыз ететін осы қосылыстар тобымен бір мезгілде көптеген зиянды заттар пайда болады. Қазіргі уақытта олар шартты түрде бірнеше топтарға бөлінеді: адам ағзасына, химиялық және биологиялық ластаушыларға, қоршаған ортадан бөлінетін зиянды заттарға, зиянды әсер ететін тағамның табиғи компоненттері, біздің денемізге жағымсыз, кейде зиянды әсер етушілер. Соңғы жылдары азық-түлік, технологиялық себептерге байланысты, олардың қауіпсіздігіне назар аударуды талап ететін бөгде заттардың көбеюіне әкелді.

        Адамның антропогендік белсенділігіне байланысты, тұтастай алғанда әлемнің барлық аймақтарында, әсіресе Қазақстан Республикасында экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы тұтынылған тағамдардың сапалық құрамына әсер етті. Азық-түлік өнімдерімен химиялық және биологиялық заттардың көп бөлігі адам ағзасына енеді. Олар бір жағынан тірі организмдер арасында ауаның, судың және топырақтың арасындағы және екінші жағынан, сонымен бірге азық-түлік шикізаты мен азық-түлік өнімдерінің ауыл шаруашылық және өнеркәсіптік өндірісінің барлық кезеңдерін қамтитын азық-түлік тізбегі арасындағы метаболизмді қамтамасыз ететін биологиялық тізбектің ішінде де азық-түлік өнімдеріне кіретін және жинақталатын өнімдер (қазіргі заманғы адамзат қоғамының негізгі міндеттерінің бірі, халықтың денсаулығын анықтау және оның генофондысын сақтау).                                Азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі күрделі кешенді проблема болып табылады, оны шешу үшін ғалымдардың көп күші талап етеді: химиктер, биохимиктер, микробиологтар, токсикологтар, диетологтар, тамақ өнімдерін өндірушілер, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер, мемлекеттік органдар , сондай-ақ тұтынушылар тарапынан осы проблемаға ұтымды, ұқыпты қаралуы керек.

        Өсімдіктер мен жануарлардан алынатын тамақпен әртүрлі табиғатта орналасқан токсиндердің 70% -ы қоршаған ортадан адам ағзасына түседі. Азық-түлік өнімдерінде радионуклидтердің деңгейі өсуде. Соңғы 5 жылда нитраттар мен олардың қосылыстарымен тамақ өнімдерінің ластануы да арта түсті.

        Қазақстан Республикасы халқының түрлі топтарының тамақтану динамикасын талдау соңғы жылдары оның құрылымында елеулі өзгерістер болғанын көрсетті. По обобщенным данным обследования населения, дефицит полноценных белков составляет до 25%, пищевых волокон – до 40%,  витамина С – до 50%, витаминов группы В – до 20-30%, витамина А - до 30%. Впервые за многие годы среднедушевой набор продуктов питания не обеспечивал потребности организма человека в энергии – ее дефицит составил около 20%.        Біздің еліміздегі халықтың тамақтану дәрежесін, қоршаған ортаны және тамақ өнімдерін ластауды бұзу ерлердің орташа өмір сүру ұзақтығын 59 жасқа дейін, әйелдерде 70 жасқа дейін қысқартудың негізгі себептерінің бірі болып табылады

        Жүрек-тамыр, онкологиялық, гастроэнтерологиялық және жұқпалы аурулары қайтыс болу себептерінің арасында бұрынғысынша басты орын алады.

        Төмен сапалы тамақтану мәселесі жалпыға бірдей маңызды. Мысалы, американдық зерттеушілердің бағалауы бойынша, АҚШ-та жыл сайын 33 млн. адамның сапасыз өнімдерді пайдалану салдарынан 9 мыңдай жағдайда ауру өліммен аяқталады.

        ISO 22000: 2005 халықаралық стандарттарына сәйкес «Азық-түлік қауіпсіздігі (foodsafety) - азық-түлік өнімдері тұтынылатын кезде оны тұтынуға және / немесе тағамдық мақсаттарға сәйкес тұтынылған кезде тұтынушыға зиян келтірмейді» деген түсінік болып табылады…».