М.Вебер мен Э.Дюркгеймнен бастау алған әлеуметтанулық зерттеулер айырмашылығы неде?

СРО 11

М.Вебер мен Э.Дюркгеймнен бастау алған әлеуметтанулық зерттеулер  айырмашылығы неде? 

Әлеуметтану қоғамның әлеуметтік организм ретіндегі дамуын, жеке адамдардың өзара қарым-қатынасын, оның объективті және субъективті жақтарының өзара әрекеттесуін, әлеуметтік прогресс факторларын, азаматтық қоғам мәселелерін, гуманизм мен әлеуметтік әділеттілікті зерттейді.

Бастау үшін біз әр әлеуметтанушы үшін, яғни Дюркгейм мен Вебер үшін әлеуметтану бар екенін байқаймыз. Себепті зерттеу әлеуметтануды жаратылыстану ғылымдарына жақындатады; функция ұғымын қолдану оны әлеуметтік ғылымдармен тығыз байланыстырады. Дюркхаймға әлеуметтік құбылыстардың себептері мен функцияларын анықтау арқылы социологиялық талдау мүмкіндіктерін таусылған сияқты. М. Вебер сипаттаған "әлеуметтануды түсіну" мүмкіндіктерін білу, яғни әлеуметтік жағдайлар мен процестерді осы процестерге қатысатын актерлердің мотивтері тұрғысынан зерттеу оған жат болды. Мәселенің бұл соңғы аспектісі Дюркгеймде тек топтардың мүшелері болып табылатын және бір-бірімен және топпен байланысты адамдар әлеуметтік өмірдің өсіп келе жатқан қатыгездігіне қарсы өз тобын нығайтуға, ортақ құндылықтар мен олардың өмір сүруіне ықпал ететін шешім іздеуі керек деген ескертумен ғана шектеледі. Бірақ Дюркгейм бұл мәселені жүйелі түрде қарастырған жоқ. Ол социологиялық талдауды себептер, функциялар, шығу тегі және қызметі тұрғысынан басқаша елестеткен жоқ. Әлеуметтік түсіндірудің психологиялық әдісіне қарсы тұру оған әлеуметтік құбылыстарды жеке мотивтер тұрғысынан немесе мақсаттар мен құралдарды талдау арқылы түсіндіруге қарсы пікір тудырды.

Э. Дюркгейм үшін консенсус – бұл ұтымды саналы ынтымақтастық, ал соңғысы-адамдардың "қалыпты" әлеуметтік өмірінің органикалық қасиеті. Дюркгейм ілімінің басым тұрақтандыру тенденциясын көрсететін бұл идея 1940-1950 жылдардағы тұрақтандыру санасына сәйкес дамыды.

М. Вебер өзінің Анти-гегельдік көзқарасына қарамастан, кейде гегелевскиймен консенсус идеясын жақындастыратын бағытта жүрді: оның түсінігіндегі консенсус гармоникалыққа қарағанда "трагедияға" толы, үйлесімсіз болып шығады. М. Вебер консенсусты "қалыпты" әлеуметтік мемлекеттің атрибуты ретінде емес, кез-келген адамзат қоғамының ажырамас сипаттамасы ретінде түсінуге тырысты, өйткені ол әлі де бар, ыдырамайды, сондықтан қарапайым "тәртіпке"ие. Вебер консенсусқа бағытталған мінез-құлық міндетті түрде шарт ретінде ынтымақты білдірмейді деп сендіре отырып, ынтымақтастық консенсусына қарсы тұрады. Бұл, демек, мүдделер күресін де, әртүрлі бағыттағы тенденциялардың қақтығысын да жоққа шығармайтын мәжбүрлі келісім туралы.

Егер бұл көзқарас әлеуметтік тәртіпті тұрақтандыруға деген белгілі бір ұмтылысты білдірсе, онда бұл "тәртіпсіздік" туралы нақты санамен белгіленеді, оған тек сырттан ғана емес, "іштен"де қауіп төндіреді.

Эмиль Дюркгейм (1858-1917) - әлеуметтануды ғылым, мамандық және оқыту пәні ретінде жасаушылардың бірі. Дюркгеймнің ғылыми көзқарастары көбінесе бір сөзбен – "әлеуметтанумен" анықталады, өйткені ол қоғамды зерттеуге ұсынған тәсіл тек әлеуметтанулық сипатта болды, онда бірде-бір ғылым талдаумен айналыспаған арнайы әлеуметтік шындықты зерттеу міндеті алға тартылды.

Дюркгейм әлеуметтанудың пәні ретінде осы шындықты құрайтын әлеуметтік фактілерді, яғни қоғамның "материалдық субстратын" және қоғамның "ұжымдық санасын" қарастырды. Әлеуметтік фактілер екі негізгі белгімен сипатталады: олар жеке адамнан тыс жерде болады және оған мәжбүрлі әсер етеді1. Қоғам-бұл басқа түрлерге жатпайтын ерекше түрдегі шындық. Қоғам табиғаттың бөлігі болғандықтан, қоғам туралы ғылым - әлеуметтану әдіснамаға қатысты табиғат туралы ғылымдарға ұқсас; оның танымдық мақсаты тұрақты себеп-салдарлық қатынастар мен заңдылықтарды зерттеу болып табылады. Дюркгейм әлеуметтануда жаратылыстану әдістеріне ұқсас объективті әдістерді қолдануды талап етеді.