Агрессивтілік және агрессия ұғымы, агрессияны зерттеудегі негізгі тәсіл

агрессивтілік және агрессия ұғымы, агрессияны зерттеудегі негізгі тәсіл

Қазіргі уақытта біздің мемлекетіміз бастан кешіп отырған және саяси және экономикалық себептерден туындаған өткір дағдарыс қылмыстардың, терроризмнің таралуының, үздіксіз қарулы жанжалдардың едәуір өсуінің, жойқын агрессивті іс-қимылдар санының ұлғаю байқалуда. «Соңғы жылдары балалар мен жасөспірімдер арасында өз-өзіне қол жұмсау оқиғалары көбейіп барады.Балаларға зорлық-зомбылық көрсету жағдайлары да азаймай тұр. Үкіметтік емес ұйымдармен және сарапшылармен бірлесіп, мұндай теріс үрдістің алдын алу үшін шаралар қабылдау қажет» - деп  еліміздің президенті Қасым Жомарт Тоқаев  жастар арасындағы агрессияға қатысты  мәселені қолға алу керектігін айтып өткен[1].

Соңғы жылдары жастар, әсіресе жасөспірімдер жасаған қылмыстар саны ұлғайып, жасөспірімдердің топтық төбелес жағдайлары жиілеп кетті. Агрессивті-зорлық-зомбылық қол сұғушылықтың сандық ұлғаюынан басқа, жастарда қатыгездіктің, цинизмның өсуі жағына агрессияның тереңдеуі, құрбандыққа келтірілген зиянның себебі мен дәрежесінің барабар еместігімен сипатталатын жағдайлық, импульстік мінез-құлық реакцияларының әсерінен болатын қылмыстар санының артуы байқалады.

Жасөспірімдер мен ересектер арасындағы мінез-құлықтың агрессивті үлгісінің тамыры деформацияланған өмір салтының белгісі ретінде әрекет етеді және біздің қоғамымыздың аса күрделі психологиялық және әлеуметтік мәселелерінің бірін көрсетеді. Агрессивтілік мәселесі-жалпы қоғамды, педагогтарды, ата-аналарды қозғайтын, зерттеушілердің назарын аударатын орталық әлеуметтік-психологиялық проблемалардың бірі. Бұл мәселенің маңызды құрамдас бөлігі жасөспірімнің мінез-құлқының агрессивті формаларының пайда болуына және игерілуіне әсер ететін әртүрлі факторларды (ішкі және сыртқы) зерделеу болып табылады.

Психологияда "агрессия" термині  әр түрлі түсіндіріледі. Агрессия туралы  зерттеуде көптеген авторлар оған жағымсыз көзқараста баға береді. Дегенмен, оң жағынан баға берген  көзқарастар да бар.

Агрессия мен агрессивті мінез-құлықтың негізгі психологиялық теориялары мен тұжырымдамаларына сәйкес агрессияның негізгі анықтамаларын анықтауға болады:

• Агрессия арқылы адам бойнында қатты белсенділік артып, өзіне деген сенімділік орнайды. (Bender L.)
• Агрессия деп дұшпандық актілері, шабуылдар, қирау, яғни басқа адамға немесе объектіге зиян келтіретін әрекеттер түсіндіріледі. Адамның агрессивтілігі – жеке  адамға немесе қоғамға зиян немесе залал келтіруге әрекет жасаудағы күш көрінісімен сипатталатын мінез-құлық реакциясы. (Delgado H.)
• Агрессия – ол  реакция,  нәтижесінде басқа адам организмінде ауырсыну болады. (Buss A.)
• Агрессия – басқа  адамның еркіндігін немесе генетикалық бейімделуін азайтатын бір адам тарапынан болатын физикалық әрекет. (Uilson) (Семенюк 1996)
• Агрессия – зиянды , жағымсыз, айналасындағыларға ауыр тиетін мінез-құлық. (Паренс 1997)

Агрессияның анықтамаларындағы елеулі келіспеушіліктерге қарамастан, әлеуметтік ғылым саласындағы көптеген мамандар да осы жерде бірнеше пікір айткан. Ондай пікірлерге, басқаларға тіл тигізу немесе зиян келтіру де кіреді. Осылайша, қазіргі уақытта көпшілік пікіріне қарай келесі анықтама пайда болады: агрессия – бұл кез-келген жағымсыз мінез-құлық түрі, яғни қорлауға немесе басқаларға  зиян келтіруге бағытталған[2].

Бұл анықтама агрессияны эмоция, мотив немесе орнату ретінде емес, мінез-құлық үлгісі ретінде қарастыру керек деп болжайды. Бұл маңызды мәлімдеме үлкен шатастыруды тудырды. Агрессия термині теріс эмоциялармен жиі байланысты – зұлымдық сияқты; мотивтермен – ұмтылу, қорлау немесе зиян келтіру сияқты; және тіпті нәсілдік немесе этникалық ой-пікірлер сияқты жағымсыз түсініктермен де байланысты. Осы факторлардың барлығы сөзсіз зиян келтірілетін мінез-құлықта маңызды рөл атқаратынына қарамастан, олардың болуы осындай іс-әрекеттер үшін қажетті шарт болып табылмайды. Ашулану басқаларға шабуыл жасаудың қажетті шарты болып табылмайды; агрессия тек суыққандылық жағдай мен өте эмоциялық қозу жағдайын тудырады. Сондықтан агрессорлардың әрекеттері бағытталған адамдарды жек көруі немесе тіпті ұнатпауы міндетті емес. (Бэрон, Ричардсон 1997)