Дамыған орта ғасыр дәуіріндегі қалалар

Феодалдық қоғамның белгілі бір кезеңінде қаланың пайда болуы дамыған феодалдық кезеңге дəл келді. Қалалар сауда мен қолөнер орталығы ретінде қалыптасып, гүлдене бастады. Тауар өндірісінің өркендеуі жəне қалалардың өсуі феодалдық қоғамның экономикасына қолайлы əсер етті. Х–ХІ ғасырлар бүкіл Батыс Еуропада қалалар тез өсе бастады. Қалаларда адамдардың жаңа мінез-құлқы қалыптасты: іскер, үнемшіл, ұқыпты, өз қадір-қасиетін жоғары бағалайтын адамдар, түптеп келгенде, ортағасырлық əлем бейнесін түбегейлі өзгертті.

X-XI ғғ. ірі феодалдық иеліктер орталық билікке номиналды түрде бағынып, тәуелсіз мемлекеттерге айналған кезде мемлекеттік полисцентризм кезеңі болды. Патшалар бұл үрдіспен тынымсыз күресті, бірақ барлық жеңімпаздар шыға алмады. Содан кейін монархтар қоғамның кең тобымен диалогқа түсуге мәжбүр болды. Осы байланыстың нәтижесінде мүлік-өкілді монархия сияқты құбылыс пайда болды.

Орта ғасырлық қалалардың бой көтеруі үшін нақты алғышарттар қажет еді. Біріншіден, ауыл шаруашылығы күшті нығайып, шаруа өзін, отбасы мен мырзасын ғана асырап қоймай, қалалықтарға да өнімі қалуы керек. Азық-түліктің мол болуы үшін шаруа жау шабуылынан үрейленбей, өз жерінде емін-еркін еңбек етуі керек. Шаруаның бар ойы еңбек құралдарын, жерді өңдеу тəсілін жетілдіру жөнінде болуы керек. Осы себептен де венгрлердің немесе нормандықтардың шабуылына тойтарыс беретін кəсіпқой жауынгерлер тобының пайда болуын, мемлекеттің шығуын Еуропада қалалардың өркендеуінің маңызды алғышарты деп қарастыруға болады. Адамдар үйреншікті тұрмыс қалпын өзгертуге құлшыныс білдіре қоймайды, сондықтан оларды қыстақтардан еркінен тыс айдап шығатын өктем күш қажет. Мұндай күш бұл ретте бір жағынан жердің аздығы, екінші жағынан, халық санының өсуі болды. Тез өсіп келе жатқан халық санына жер үлесінің жетпеуі себепті тамақты соқа мен орақтың көмегінсіз табуға деген құлшыныс пайда болды. Өнеркəсіптің бұл түрі қолөнер еді. Қолөнер бұйымдары сапалы болуы үшін, онымен үздіксіз айналысатын маман жасауы керек. Х–ХІ ғасырлар қажетті мөлшерде жерге иелігі болмағандықтан, қолөнермен айналысуға бет бұрған адамдар жиналған тұтас елді мекендер пайда болады. Олар төңірегін сапалы бұйымдармен қамтамасыз етіп отырды. Осындай қоныстардан кейін қалалар өсіп шықты.

Дамыған орта ғасыр дәуіріндегі қалалар

Қалалар дамыған орта ғасыр дәуіріндегі экономика, саясат, мәдениет, қоғам өмірінің рухани саласының дамуына айтарлықтай әсер етті. XI ғасыр феодалдық құрылымның негізгі буыны ретінде негізгі қалалық орталықтардың қалыптасу уақыты болды. Сонымен, X-XI ғасырға қарай Батыс Еуропаның қоғамдық өмірінде келесі маңызды өзгерістер болды.

Өндіргіш күштердің өсуі. Техникалық жабдықтардың, еңбек дағдыларының біртіндеп өзгеруіне, өнімді жетілдіруге және саралауға байланысты қолөнер тез дамыды. Бұл қолөнердің ауыл шаруашылығынан түпкілікті бөлінуіне әкелді.

Сауда операцияларының өсуі. Жергілікті, облыстық және облысаралық жәрмеңкелер кеңінен таралды. Қалалар мен ірі елді мекендерде тұрақты нарықтар қалыптасты.

Ақша айналымының өсуі.

Қатынас жолдарын дамыту. Атап айтқанда, жолдар мен көпірлерге күтім жасалды, олардың құрылысы негізгі міндеттердің бірі ретінде жергілікті тұрғындарға жүктелді.

Қолөнер мен сауданы қоғамдық қызметтің ерекше салаларына айналдыру және оларды қала орталықтарында шоғырландыру.

Ауыл шаруашылығының ілгерілеуі. Астық пен техникалық дақылдардың егістік алқабы кеңейтілді, бау-бақша, бау-бақша, жүзім шаруашылығы жетілдірілді, нәтижесінде шарап, май, ұн өнімдерінің сапасы жақсарды. Малдың тұқымы жақсарып, оның саны артты. Жылқылар тауарлар мен әскери істерді тасымалдауда белсенді қолданыла бастады.