Қазақ тіліндегі табиғи құбылыстарды қамтитын фразеологизмдерінің лингвомәдени ерекшеліктері

Қазақ тіліндегі табиғи құбылыстарды қамтитын фразеологизмдерінің лингвомәдени ерекшеліктері

Г.М. Бегетаева

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ,

Исмагулова Г.К, ф.ғ.к., профессор

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ,

Түйіндеме: Табиғи құбылыстары бар фразеологиялық бірліктер қазақ халқы әлемінің тілдік бейнесінің құрамдас бөлігі ретінде кіретін бейнелі жүйені қалыптастыруға белсенді қатысады.Мақала қазақ тіліндегі фразеологиялық бірліктердің құрамындағы табиғи құбылыстардың лингвомәдени ерекшеліктерін және олардың тілдік бейнесін көрсетеді. Фразеологиялық бірліктердің ерекшелігі ұлттық өзін-өзі танудың негізі ретінде әлеуметтік мінез-құлықтың ұлттық ерекшелігін және мәдени құндылықтар жүйесін қамтиды.Материалдық және рухани мәдениеттің негізгі ұғымдары жинақталып, тілде ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.

Түйін сөздер: фразеологиялық бірліктер, табиғи құбылыстар, лингвомәдениет, лингвистикалық ерекшеліктер

Аннотация: Фразеологизмы выражающие природные явления, активно способствуют формированию образного компонента языковой картины мира казахского народа. Статья отражает лингвокультурные особенности природных явлений в составе фразеологизмов казахского языка и их языковую картину. Особенности фразеологических выражений свидетельствуют о национальной специфике социального поведения и системы культурных ценностей как основы национального самосознания. Основные концепции материальной и духовной культуры накапливаются и передаются в языке от поколения к поколению.

Ключевые слова: фразеологические еденицы, природные явления, лингвокультура, тілдік ерекшеліктер

Abstract: Phraseological units expressing natural phenomena actively contribute to the formation of a figurative component of the linguistic picture of the world of the Kazakh people. The article reflects the linguistic and cultural features of natural phenomena in the phraseological units of the Kazakh language and their linguistic picture. The peculiarities of phraseological expressions indicate the national specifics of social behavior and the system of cultural values as the basis of national identity. The basic concepts of material and spiritual culture are accumulated and transmitted in the language from generation to generation.

Key words: phraseological units, relative yavleniya, linguoculture, linguistic features

Ойды жеткізу құралы бола отырып, тіл белгілі бір этностың ұлттық мәдениетін бейнелейді. Ұлттық-мәдени семантика фразеологиялық айналымдарда айқын  көрінеді, олар лингвомәдени қауымдастықтың әлеуметтік және мәдени тәжірибесін түсіндіреді және көрсетеді, әлемнің әмбебап және бірегей ұлттық-мәдени бейнесінде көрінеді.

Әр тіл әлемді қабылдау мен ұйымдастырудың белгілі бір әдісін көрсетеді. Бұл әр тіл үшін әр түрлі және әлемнің ғылыми бейнесінен көп жағынан ерекшеленеді. Әр халықтың табиғаты, өмірі, тарихы, құндылықтары әртүрлі және бұл әлемнің ұлттық моделін құрайды.Біздің ойымызша, фразеология әлемнің тілдік бейнесін қалыптастыруда ерекше рөл атқарады. Тілдің фразеологиялық құрамының бейнелі мазмұнында мәдени-ұлттық дүниетаным бейнеленген. Өйткені, бұл суреттер сөздіктер мен адамдардың санасында бекініп, олардың мәні мен өзектілігін сақтағаны бекер емес. Тілде мәдени ұлттық стандарттармен байланысты нақты айналымдар бекітіліп, фразеологизмдер жасалды. Фразеологиялық бірліктер жүйесінің артында мәдениет тұрғаны сөзсіз болып табылады. Фразеологиялық бірліктер кез-келген тілде кездесетін құбылыстар. Фразеологиялық бірліктер арқылы тілдің барлық сұлулығы, байлығы, өткірлігі беріледі. Олар ойды әдемі жеткізуге үйрететін мектеп түрі. Егер біз сөйлеудің нақты, дәлелді болуын қаласақ, онда біз халық шығармашылығының шынайы туындысын – айтылымдарды, фразеологизмдерді қабылдауымыз керек.

Соңғы жылдары фразеология қарқынды дамумен және отандық тіл білімінде қалыптасқан теориялық негіздерге негізделген жаңа проблемалар мен аспектілерді іздеумен сипатталады. Сонымен қатар, тілді үйренудің қарапайым деңгейлерінен, әдістері мен бағыттарынан күрделіге дейін лингвистикалық теорияның даму тенденциясы байқалады. Соңғысына екі халықтың тарихы мен сипатын, екі тілде сөйлейтіндердің мәдени-ұлттық және адамгершілік құндылықтарын тереңірек түсінуге, екі тілге де тән тілдік әмбебаптарды анықтауға және салыстырылатын тілдердің біреуіне ғана тән ерекшеліктерді анықтауға мүмкіндік беретін әртүрлі тілдердің фразеологизмдерін салыстырмалы талдау жатады. Л.А. Матвееваның пікірінше, " фразеология выразительно и ярко отражает специфику и своеобразие языка, культуры, уклада, традиции, истории и менталитета людей " фразеология тілдің, мәдениеттің, салт-дәстүрі мен тарихын айқын көрсетеді дейді [1,178 б].