Нитроқосылыстар: Физикалық қасиеті, қолданылуы

Студент: Мұқтар Айдана

Институт: Жаратылыстану

Тобы: ХБ-18-1 П/Я

Пәні: Органикалық химия II

 Тапсырма: Нитроқосылыстар: Физикалық қасиеті, қолданылуы

                      Аминдер: Физикалық қасиеті, қолданылуы

Нитроқосылыстар

Физикалық  қасиеттері

Май қатарының нитроқосылыстары — жағымды иісті сұйық заттар, ыдырамай тұрғанда айдалып шығарылады; суда аз ериді, улы, металдарды химиялық бүлдірмейді, судағы ерітіндісінің реакциясы нейтрал келеді. Көміртек атомдарының саны 4-тен кем болса қосылыстың тығыздығы 1-ден ауыр, ал егер 4-тен  немесе одан көп болса 1-ден жеңіл келеді.

Төменгі нитроалкандар - түссіз сұйықтықтар, хош иісті нитроалкандар - белгілі бір иісі бар, іс жүзінде суда ерімейтін, түссіз немесе сарғыш түсті балқитын қатты заттар.

Алифаттық нитроқосылыстардың ультрафиолет спектрлері λmax = 200-210 нм интенсивті жолақты және 270-280 нм әлсіз жолақты көрсетеді. Хош иісті нитроқосылыстар 250-300 нм аймағында жолақпен сипатталады.

1H NMR спектрлерінде сутек атомы үшін α-позициядағы химиялық ауысулар 4-6 ppm аймағында болады.

Мононитроқосылыстар — сұйық не қатты заттар, түссіз немесе солғын сары түсті. Олар судан ауырырақ. Суда ерімейді. Ащы миндальдың иісі тән. Улы. Әсіресе нитробензол улы, себебі оның гомологтарынан гөрі (аминобензоин қышқыл түрінде) өзі организмнен қиынырақ аласталады (аминофенол түрінде).

        Нитроқосылыстар өте жоғары температурада қайнайды. Бұл нитротоптың молекулалар арасында өз ара әсерді қамтамасыз ететін полюстілігіне байланысты. Күшті полюстілігіне байланысты нитроқосылыстар әдеттегі еріткіштерде ерімейтін, мысалы, табиғи бояғыш — индиго сияқты заттарды еріте алады.

        Нитробензол (қайнау темп. 210°С) көп мөлшерде бензолды нитрлеу арқылы алынады. Таза күйінде ащы миндаль иісті, түссіз сұйықтық. Суда ерімейді. Кейбір заттар үшін еріткіш болып табылады. Судан ауыр. Улы. Тек қана анилин өндірісінде пайдаланылады деуге болады.

        Үш нитробензол. Бензолды нитрлегенде үлкен қиындықпен алынады. Әдеттегі алу жолы — үш нитротолуолды тотықтыру және карбоксилсіздендіру. Балқу темп. 172° С. Күшті, бірақ қолға аз түсетін қопарылғыш зат.

        Нитротолуолдар.

2- және 4-нитротолуендер толуидиндер, хлоронитротолуолдар, нитротолуенсульфониялық қышқылдар, нитротолуенсульфохлоридтер, негізгі бояғыштар,

2-нитротолуол әр түрлі тотықтырғыштарды (Сl2, NO3-, NO-2, Au (III), Cr (VI), Cu (II), Cu (III)), сондай-ақ HCN-ді анықтауға және фотометриялық анықтауға арналған реагент болып табылады. ауада.

4-нитротолуол - гербицидтер мен каучуктер өндірісінде 4-нитробензой қышқылын өндіру. Пластикалық жарылғыш заттарды таңбалау туралы конвенцияға сәйкес терроризмге қарсы мақсатта табуды жеңілдету үшін пластикалық жарылғыш заттар үшін ұшпа маркер ретінде қолданылады

Динитротолуолдар органикалық синтезде, бояуларда, жарылғыш заттарда және отын қоспалары ретінде қолданылады.

2,4,6-Тринитротолуол - әскери және жарылғыш заттар өндірісінде кеңінен қолданылатындардың бірі.

[pic 1]

Қолданылуы

        Қопарғыш ааттар ертеден белгілі. Олардың тұңғыш өкілі қара дәрі — оқк-дәрісі (немесе оны түтінді оқ-дәрі деп те атайды). Ағаш көмірі, күкірт қоспасы мен тотықтырғыштан (селитра) тұрады. Бұл қоспаны oт тигізіп, жандырғанда, тотығу-тотықсыздану реакциясы жүреді. Мұның нәтижесінде көмір CO жәпе СО2-ге, ал күкірт SO2-ге  дейін тотықса, ондағы селитра азот және оның тотығына дейін тотықсызданады. Осындай оқ-дәрісі мылтық, зеңбірек сияқты қарулардың ұңғысында от алса, көп газ бөлініп, ондағы қысым күрт көтеріледі. Оның күшімен оқ  ұша жөнеледі.