Деректер қоры және SQL тілінің негізгі құрылымы

      БӨЖ

Тақырып: Деректер қоры және SQL тілінің негізгі құрылымы.

                                                    2023-жылы

Кіріспе:

1.SQL тілімен деректер қорының объектілерін басқару

2. SQL тілі туралы түсінік. SQL функциялары

3.NoSQL деген не

4.Қортынды

5. Қолданылған әдебиеттер

SQL тілімен деректер қорының объектілерін басқару. SQL тілінде индекстермен жұмыс жүргізу жолдары Деректер қорын құруда пәндік аймақты анықтау қажеттілігі • Анықталған сала аймағында қарастырылатын нақты әлемдік объектілерінің арасындағы қатынасты пәндік аймақ д.а. Мысалы, теориялар, іскерлік саласы және т.б • Мәліметтер. Кейбір фактілер, алғашқы мәндері сандар, символдар болып келеді. • Семантика.Мәліметтерге қандайда бір қасиеттерді меншіктеу. • Мәліметтер элементі. Семантикалық мағыналы, атауы бар, ең кіші мәліметтер бірлігі (тегі, аты, қызмет, жалақысы). • Объект. Не туралы мәлімет сақталатыны көрсетіледі (қызметкер, материал, станок). • Атрибут. Объект сипаттамасы (қасиеті). Жүйе және деректер қоры • Мәселе. Адам ісінде кездесетін сұрақ немесе сұрақтар кешенінің шешімін табатын теориялық және тәжірибелік қызығушылығы. • Мәселелік жағдай. Қолда бар құралдармен мәселе шешілмейтін жағдай. • Мақсат. Өзара байланысқан объектілер жиынтығына бағытталатын қандайда бір күй. • Мәселелік орта. Анықталған АЖ де шешілетін есептердің өзара байланысқан жиынтығы. • Жүйе. Анықталған мақсатқа сәйкес, белгілі бір уақыт аралығына байланысты пәндік аймақтан бөлініп алынған объектілер мен қатынастар жиынтығы. SQL Server де деректер қорын құру • SQL Server мәліметтері деректер қорында сақталады. Деректер қор құрылымын екі жақтан қарастыруға болады: қисын және физикалық. Деректер қордың қисын құрылымы кестелердің құрылымын, олардың арасындағы өзара қарым-қатынасын, қолданушылардың тізімін, сақталатын процедураларды, ережелерді, және деректер қордың басқа объектілерін сипаттайды. Кесте өріс және жазба жинағынан тұрады. Кестелердің екі түрін белгілейді: тұрақты және уақытша. Тұрақты кестелер бар болады, өшірілгенше. Уақытша кестелер олар өшірілгенше. Деректер қордың физикалық құрылымына деректер қордың файлдары мен транзакция журналының сипаттамасы кіреді. Сонымен қатар, ДҚ алғашқы өлшемі, өсу қадамы, максималды өлшемі, конфигурация параметрлері кіреді. SQL Server деректер қорының архитектурасы Бір серверге мыңдаған қолданушылар қатынай алатын көптеген деректер қоры кіреді. Microsoft SQL Server ДҚ екі типке бөлінеді: жүйелік және қолданушылық. Жүйелік ДҚ жүйені басқаратын метамәліметтер орналасады. Microsoft SQL Server орнатқан кезде келесі жүйелік ДҚ құрылады: master, model, tempdb и msdb. Master жүйелік ДҚ қолданушылық ДҚ мен Microsoft SQL Server жұмысын басқарады. Мұнда келесі мәліметтер бар: - қолданушылардың есептік жазбалары; - ағымдағы процесстер туралы мәліметтер; - жүйелік қателер туралы хабарламалар; - сервердегі деректер қоры туралы хабарламалар; - деректер қордың ерекшеленген өлшемдері; - белсенді бекітулер туралы хабарламалар; - ДҚ қатынауға мүмкін құрылғылар туралы хабарламалар; - жүйелік басқару процедуралары. Model жүйелік ДҚ ағымдағы серверде құрылатын ДҚ үшін шаблон болып келеді. Мұнда әр қолданушылық ДҚ-на қажет жүйелік кестелер бар. Бұл ДҚ-на келесі объектілерді орналастырады: - қолданушымен анықталатын мәліметтер типтері; - енгізуді тексеретін ережелер; - үнсіз келісім шарт бойынша мәндер; - сақталатын процедуралар; - ДҚ рұқсат беретін қолданушылар туралы ақпарат. Тempdb жүйелік ДҚ дискіге келесі уақытша объектілерді орналастыру үшін қызмет етеді: кесте, топтасу не реттеу сұраныстардың аралық нәтижелері және т.б. Мsdb жүйелік ДҚ SQL Executive қызметін жоспарлау үшін қолданылады. Msdb ДҚ келесі жүйелік кестелер: sysalerts, sysoperators, sysnotifications, systasks және sysservermessages. Бұл кестелерде сәйкесінше келесі ақпарат бар: оқиғамен анықталған қолданушылар; операторлар; серверге хабарлама және т.б. SQL Server деректер қорының архитектурасы Деректер қорын құру ДҚ каталогы жүйелік кестелердің жинағы болып келеді. Жүйелік кестелердің атаулары sys сөзінен басталады. Мұнда қолданушылар, триггерлер мен сақталатын процедуралар, кестелер, кестедегі индекстер, мәліметтер типтері және т.б. туралы ақпарат сақталады. Жүйелік кестелердің атаулары сақталатын ақпаратқа байланысты. Мысалы, sysindexes жүйелік кестесінде индекстер туралы мәліметтер бар. Әр ДҚ-да шамамен екі файл бар: біреуі ақпаратты сақтау үшін қолданылады, екінші транзакция журналы үшін. ДҚ-да келесі типтес файлдар бар: - primary – негізгі файл. Бұл файлда ДҚ мен оның объектілері туралы жүйелік ақпарат бар. Primary файлында мәліметтер де сақталады. Әр ДҚ-да бір ғана primary типтес файл бар.

SQL тілі туралы түсінік. SQL функциялары.

Мәліметтерге ену мүмкіндігінің реляциялық тәсілі жазбалар тобының амалдарына негізделген. Амалдарды орындауға SQL (Structured Query Language) құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi қосымшаларында BDE механизмін қолдану барысында мәліметтер жиыны ретінде SQL-сұранысты орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері қолданылады. SQL құралдарын жергілікті және қашықтағы мәліметтер қорымен амалдар орындауға қолдануға болады.

Программалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы: есептеу процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа операторға өту) және енгізу/шығару құралдары жоқ.

Microsift Access, Visual FoxPro немесе Paradox сияқты МҚБЖ, SQL-де сұраныстарды программалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды, мысалы Query By Example (QBE) – үлгі бойынша сұраныс, пайдаланушыға сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді.

SQL программалау тілінің толық функционалдық мүмкіндіктерін қамтымағанмен, ол мәліметтерге ену мүмкіндігіне арналған, және оны программаны жасау құралына қосады. Және Delphi жүйесіне ендірілген.

Сонымен қатар, SQL командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және компоненттер бар.

SQL - құрылымды сұранымдар тілі көмегімен мәліметтер қорына күрделі сұраныстарды құруға болады. 

SQL тілін пайдалану

ДҚБЖ қосылу

SQL операторларын тереңірек қарастыруға кіріспестен бұрын, қолданушының ДҚБЖ жұмыс істеу сценариін қарастырайық.

Бастапқы қадам ретінде ДҚБЖ қосылуды орындаған дұрыс. Мысалы, CONNECT TO MyDB1 USER User1/Password1;.

TO жазбасы байланыс орындалатын мәліметтер қорын мамандандырады. USER жазбасы деректер қорымен жұмыс істетйтін қолданушы аты мен паролін анықтайды.

SQL тілінің операторлары мен функциялары жолдық мәндерге қарағанда регистерге әсер етпейді. Бірақ SQL тілінің стандартындағы сияқты дәрісте операторлар үлкен әріптермен жазылып отырады, ал өрістер, кестелер және жалған аттар кіші «ріптермен белгіленеді.

SQL-тың дұрыс айтылуы дерекқордың қауымдастығындағы шиеленіскен мәселе. SQL стандартында Америка ұлттық стандарттар институты ресми айтылу «es queue el» деп жариялады. Дегенмен, көптеген деректер базасының мамандары сленгті «сиквел» деп атады. Таңдау сенің.

SQL көптеген дәмде болады. Oracle дерекқорлары өзінің меншікті PL / SQL-ін пайдаланады. Microsoft SQL Server Transact-SQL-ні қолданады. Барлық өзгерістер ANSI SQL салалық стандартына негізделген. Бұл кіріспе кез-келген заманауи реляциялық деректер базасында жұмыс істейтін ANSI-үйлесімді SQL пәрмендерін қолданады.

NoSQL деген не?

NoSQL - мәліметтер қорын басқару жүйелерінің жаңа санаты. Негізгі сипаттама - мәліметтер базасының реляциялық тұжырымдамаларына сәйкес келмеуі. NOSQL «SQL ғана емес» деген мағынаны білдіреді.

NoSQL деректер қорының тұжырымдамасы Google, Facebook, Amazon және т.б. сияқты ғаламтор алыптарымен бірге өсті. Үлкен деректер.

Егер сіз үлкен көлемдегі деректер үшін реляциялық дерекқорды пайдалансаңыз, жүйе баяу болады және жауап уақыты нашарлайды.

Мұны жеңу үшін жүйелерді, әрине, қолданыстағы жабдықты жаңарту арқылы кеңейтуге болады.

Жоғарыда келтірілген проблеманың бірінші балама нұсқасы - бұл жүктеме артқан кезде мәліметтер базасының жүктемесін бірнеше хосттар бойынша тарату.

Бұл «масштабтау» деп аталады.

NoSQL деректер базасы тұрады реляциялық емес дерекқорлар олар реляциялық дерекқорларға қарағанда ауқымдыырақ болуы керек және веб-қосымшалармен бірге жасалған.

Олар деректерді іздеу үшін SQL-ді қолданбайды және мәліметтер базасының реляциялық модельдері сияқты қатаң схемаларға бағынбайды. NoSQL-де Қышқылдық (Атомия, Консистенция, Оқшаулау, Төзімділік) қасиеттеріне әрдайым кепілдік берілмейді, сондықтан ЖАҢАРТУ негізгі деректерді жіберіп алуы үшін нәтижелер әрқашан бірдей бола бермейді.

ALTER. Дерекқорда кесте жасағаннан кейін, оның анықтамасын өзгерту қажет болуы мүмкін. ALTER пәрмені кестенің құрылымын өзгертуге және оны қайта жасамай өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді. Төмендегі пәрменді қараңыз:

ALTER TABLE personal_info Жалақы ақшасын қосу нөл

Бұл мысал жеке төлсипатты жеке_info кестесіне қосады - қызметкердің жалақысы. «Ақша» дәлелінде қызметкердің жалақысы доллар мен цент пішімі арқылы сақталатындығын көрсетеді. Соңында, «бос» кілт сөз дерекқорға осы өрістің кез-келген қызметкер үшін ешқандай мән бермейтінін дұрыс деп көрсетеді.

DROP. Деректерді анықтайтын тілдің DROP соңғы пәрмені біздің барлық деректер базасын объектілерін жоюға мүмкіндік береді. Мысалы, біз жасаған жеке_info кестесін біржола жоюды қаласаңыз, біз келесі пәрменді пайдаланамыз:

DROP TABLE жеке_info

Сол сияқты, төменде келтірілген командалар барлық қызметкерлердің дерекқорын жою үшін пайдаланылады:

DROP DATABASE қызметкерлері

Бұл пәрменді мұқият пайдаланыңыз. DROP пәрмені дерекқордан барлық деректер құрылымдарын жояды. Жеке жазбаларды жойғыңыз келсе, Деректерді өңдеу тілінің DELETE пәрменін пайдаланыңыз.Деректерді манипуляциялау тілдік командалары.Data Manipulation Language (DML) деректер қорын алу, енгізу және өзгерту үшін пайдаланылады. Бұл пәрмендер дерекқордың әдеттегі жұмысында барлық дерекқор пайдаланушылары пайдаланылады.
INSERT. SQL-дегі INSERT пәрмені жазбаларды бар кестеге қосу үшін пайдаланылады. Алдыңғы бөлімнен алынған дербес_info мысалына оралсақ, біздің HR бөліміне жаңа дерекқорды өз дерекқорына қосу қажет деп ойлап көріңіз. Осыған ұқсас командаларды қолдануға болады:Жазбада көрсетілген төрт мән бар екенін ескеріңіз. Олар кесте төлсипаттарына анықталған ретіне сәйкес келеді: first_name, last_name, employee_id және жалақы.
SELECT. SELECT пәрмені SQL-де ең жиі қолданылатын пәрмен болып табылады. Ол дерекқор пайдаланушылары жедел дерекқордан қалайтын нақты ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Қызметкерлер дерекқорынан тағы да жеке_info кестесін қолданып бірнеше мысалға назар салыңыз.

UPDATE. UPDATE пәрмені кестедегі ақпараттың көлемді немесе жеке түрде өзгеруі үшін пайдаланылуы мүмкін. Компания барлық қызметкерлерге жылдық жалақының 3 пайызға көтерілуін көздейді. Келесі SQL пәрменін дерекқорда сақталған барлық қызметкерлерге жылдам қолдану үшін қолдануға болады.Соңында, DELETE пәрменін қарастырайық. Бұл пәрменнің синтаксисі басқа DML пәрмендеріне ұқсас екенін табасыз. Өкінішке орай, біздің соңғы корпоративтік табыс туралы есепіміз күткендей емес, ал Барт жоғалтқан жоқ. WHERE тармағы бар DELETE командасы оның жазбасын жеке_файл кестесінен жою үшін пайдаланылуы мүмкін:Енді сіз SQL негіздерін үйрендім, енді сізге ұсынатын ең күшті тұжырымдардың бірі - JOIN мәлімдемесіне ауысу уақыты келді. JOIN мәлімдемесі деректердің көп мөлшерін тиімді өңдеу үшін бірнеше кестелердегі деректерді біріктіруге мүмкіндік береді. Бұл мәлімдемелер деректер базасының нақты күші болған жерде.Деректерді екі кестеден біріктіру үшін негізгі JOIN әрекетін пайдалануды зерттеу үшін PERSONAL_INFO кестесін пайдаланып мысалды жалғастырыңыз және араластыруға қосымша кесте қосыңыз.:

Деректер қоры(ДҚ)-құрылымы берілген тәсіл бойынша ұйымдастырылған арнайы форматтағы файл. ДҚ – да сақталатын берілгендер кесте түрінде дайындалады. Яғни діскілік файл – деректер қоры, оған енгізілетін кесте – ДҚ құрамында сақталушы обьекті.

Деректерді және  олардың арасындағы байланыстарды  ұйымдастырудың түрлі типтері  бар: иерархиялық, реляциялық  және тораптық.

   Иерархиялық ДҚ  – ында жазба элементтері реттеліп  жазылады да,  бір элементі  негізі, қалғандары бағыныңқы элементтер  деп есептеледі.

   Реляциялық ДҚ  – кесте түрінде дайындалған  берілгендер. Ол ең көп таралған  берілгендер қоры, кестелер арасындағы  байланыстар – жиі пайдаланылатын  ең маңызды ұғым.

   Реляциялық деректер  қорын құру және онымен жұмыс  істеуді басқару үшін көптеген  арнайы программалар дайындалған: dBase, FoxBase, FoxPro, Access. Оларды Деректерді қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ) деп аталады.

   Деректерді қорын  басқару жүйелері дегеніміз мәліметтер  базасын құруға, оны мәліметтермен  толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге арналған программалық құралдар кешені.

   Дүние жүзінде  мәліметтер базасын басқару жүйелерінің  түрлері өте көп. Олардың әрбіруінің  түрлі обьектілерімен жұмыс істеу ерекшеліктеріне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешелігіне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын басқару жүйесін қарастырсақ жеткілікті. Солардың ішінен Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Access 2003 мәліметтер базасын басқару жүйесін таңдап алдық.

Қортынды:

Серверлерге арналған көп таралған қолданбалы жүйелер классының бірі ретінде және компьютерлік техниканы шығарушылардың компанияларының жүйелерінің көбісі деректер қорына жүйелік басқару болып табылады (ДҚЖБ). ДҚЖБ серверлері желілік файлдар жүйесінен NFS -тен әлдеқашан маңыздырақ. Стандартты реляциялы ДҚЖБ (SQL) тілдері NFS-ке қарағанда көп. Сонымен қатар, бірнеше белгілі коммерциялық ДҚБЖ үлестірулері бар, олар әртүрлі компаниялар серверіне тиімді, олардың әрқайсысының әртүрлі мінездері бар. Соған байланысты келесі материалдың жеткілікті жалпы мінездемесі болады.

«Қанша пайдаланушы берілген тип бойынша берілген жүйені қамтиды?»- деген сұраққа тура жауап беру мүмкін емес. Жалпы жағдайда, берілген конфигурация онымен жұмыс жасай алады дегеннен, жүйенің анықталған конфигурациясы берілген тапсырманы орындай алмайды деп шешуге болады. Мысалы, дискіге өз еркімен жіберу операциясы кезіндегі бір дискілік жинақтаушысы бар жүйе секундына 130 көрсету жасай алмайды, өйткені бір диск секундына тек қана 65 көрсету ғана жасайды. Бірақта, осындай екі дискісі бар жүйе, ондай қиындықты жеңуі немесе жеңбеуі де мүмкін, дискілік жинақтаушымен ешқандай байланысы жоқ дискіде басқа тары орын болуы мүмкін.

Қолданылған әдебиеттер

1. https://kk.eyewated.com/

2. SQL тілі туралы түсінік. SQL функциялары. (helpiks.org)

3. SQL — Уикипедия (wikipedia.org)

4. Деректер қоры (freepapers.ru)