Позитивизмнің ғылым философиясы ретіндегі көрінісін және оның дамуының негізгі кезеңдері

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ

ФИЛОСОФИЯСЫ

пәні бойынша

 №1 /СӨЖ

Тақырыбы: 

Позитивизмнің ғылым философиясы ретіндегі көрінісін және оның дамуының негізгі кезеңдері

Орындаған:

«Биотехнология» мамандығының

2 курс студенті

Асан Сұлтана

----------------------------------

Тексерген:

Сулейменов П.М.

Саяси ғылымдарының кандидаты,

доцент

Алматы, 2025

Жоспар:

Кіріспе.

• Позитивизм ұғымының анықтамасы

• Ғылым философиясындағы позитивизмнің рөлі

Негізгі бөлім:

1.  Позитивизмнің негізгі қағидалары

1.  Позитивизм дамуының негізгі кезеңдері

     2.1  Классикалық позитивизм (XIX ғ.)

2.2  Эмпириокритицизм (XIX ғ. Аяғы – XX ғ. Басы)

     2.3  Логикалық позитивизм (XX ғ. Басы – XX ғ. Ортасы)

     2.4. Постпозитивизм (XX ғ. Ортасы – қазіргі заман)

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Философия – адамзаттың дүниетанымдық және танымдық мәселелерін қарастыратын іргелі ғылым. Оның негізгі мақсаты – әлемді, табиғатты, қоғамды және адамның орнын рационалды негізде түсіндіру. Осы мақсатқа жету жолында философия тарихында түрлі бағыттар мен әдіснамалық ұстанымдар қалыптасты. Солардың ішінде позитивизм – ғылыми білімнің объективтілігі мен эмпирикалық негізділігіне сүйенетін ерекше философиялық дәстүр. Бұл бағыт XIX ғасырда қалыптасып, өзінің даму барысында бірнеше кезеңдерді бастан өткерді, сонымен қатар ғылыми білімнің методологиялық негіздерін айқындауда шешуші рөл атқарды.

Позитивизмнің ғылым философиясы ретінде қалыптасуы кездейсоқ құбылыс емес. Ол Жаңа дәуірдегі рационализм мен эмпиризм дәстүрлерінің синтезделуінің нәтижесі ретінде пайда болды. Ғылымның қарқынды дамуы, әсіресе физика, химия және биология салаларындағы жетістіктер таным процесінің жаңа методологиялық негіздерін қалыптастыру қажеттілігін тудырды. Осы тұрғыдан алғанда, позитивизмнің басты ерекшелігі – ол білімнің ақиқаттығын тек қана эмпирикалық тәжірибе арқылы негіздеуге тырысуы. Бұл бағыт кез келген метафизикалық және спекулятивті пайымдауларды жоққа шығарып, ғылыми танымды объективті заңдылықтарды ашуға бағытталған ретті және жүйелі процесс ретінде қарастырады.

Позитивизмнің қалыптасуында Огюст Конттың еңбектері ерекше орын алады. Ол білімнің дамуын үш сатыдан тұратын тарихи эволюция ретінде қарастырды: теологиялық кезеңде адамзат табиғи құбылыстарды діни сенімдер мен құдайлық күштердің әрекеті арқылы түсіндірді; метафизикалық кезеңде шындық философиялық абстракциялар мен спекулятивті ұғымдар негізінде пайымдалды; ал позитивтік кезеңде таным толықтай ғылыми әдістерге сүйеніп, эмпирикалық зерттеулер мен логикалық талдау арқылы дамиды. Осылайша, Конттың концепциясы таным процесінің прогрессивті сипатын негіздей отырып, ғылыми білімнің жоғарғы формасы ретінде позитивизмнің қажеттілігін көрсетті. Алайда, позитивизм біртұтас, өзгеріссіз жүйе болған жоқ. Оның даму тарихында бірнеше кезеңдерді атап өтуге болады. XIX ғасырда қалыптасқан классикалық позитивизм (О. Конт, Дж. Стюарт Милль, Г. Спенсер) ғылымды жіктеудің, әлеуметтік процестерді зерттеудің және эмпирикалық әдісті қолданудың негіздерін қалады. Кейінірек эмпириокритицизм (Э. Мах, Р. Авенариус) дәстүрлі позитивизмді тереңдетіп, субъективті тәжірибенің рөлін қайта қарастырды. XX ғасырдың бірінші жартысында пайда болған логикалық позитивизм (Вена шеңбері, Р. Карнап, М. Шлик) ғылым тілін талдауға, верификация қағидатына және математикалық логикаға сүйенді. Ал постпозитивизм (К. Поппер, Т. Кун, И. Лакатос, П. Фейерабенд) позитивизмнің шектеулерін көрсетіп, ғылыми білімнің дамуы мен өзгермелілігін жаңа тұрғыдан қарастырды.