ТӘЭЖ дамуы және қалыптасуындағы факторларға талдау

Қуанышбек Айзада ГН-21

2 тақырып: ТӘЭЖ дамуы және қалыптасуындағы факторларға талдау

Тапсырмалар:

1. «ЭГЖ талдауы» тақырыбындағы әдеби шолу жасау

Экономикалық және географиялық жағдай-бұл бірқатар өзара байланысты компоненттерді қамтитын күрделі жүйе.

ЭГП негізгі компоненттері:

• көлік-географиялық орналасуы, яғни көлік желісіне қатысты орналасуы;
• өнеркәсіптік - географиялық-энергия көздеріне, өңдеуші өнеркәсіп орталықтарына және ғылыми-техникалық базаларға қатысты жағдай;
• агрогеографиялық-азық-түлік базалары мен ауыл шаруашылығы өнімдерін тұтынудың негізгі орталықтарына қатысты жағдай;
• нарықтық (немесе өткізу-географиялық) - өнімді өткізу нарықтарына қатысты жағдай;
• демографиялық (немесе демогеографиялық) - халықтың, еңбек ресурстарының және ғылыми-техникалық кадрлардың шоғырлануына қатысты жағдай;
• рекреациялық-географиялық-демалыс және туризм орындарына қатысты жағдай.

Экономикалық -географиялық жағдайы-бұл жердің, ауданның немесе қаланың белгілі бір экономикалық маңызы бар сыртқы ортаға қатынасы. Экономикалық-географиялық жағдайдың құрамдас бөліктері - көлік-географиялық, өнеркәсіптік-географиялық, агроөнеркәсіптік, нарықтық және т. б.

Экономикалық-географиялық орналасуы (ЭГЖ) – қалаларды зерттеудегі іргелі ұғымдардың бірі. Ол 1930 жылдары Н.Н. Баранский , кейінірек и. М. Маргойз жасаған. Алғаш рет К.и. Арсеньев бұған дейін 100 жыл бұрын "сауда және қала өнеркәсібі үшін жағдайдың пайдалылығы" деген ұғымды енгізді.

ЭГЖ – ның классикалық анықтамасы Н.Н. Баранскийге тиесілі: "позиция-бұл тармақтың немесе ауқымның осы нүктеден немесе ауқымнан тыс алынған кез-келген географиялық деректерге қатынасы" . Сонымен бірге, отандық экономикалық географияның негізін қалаушы "позиция" ұғымы басқа географиялық ұғымдар арасында ерекше орын алатындығын атап өтті, өйткені бұл объект туралы емес, объектілер арасындағы қатынастар туралы. Осылайша, ЭГЖ тұжырымдамасын қолдануды зерттеу географиясының өлшемі деп санауға болады.

ЭГП-ның келесі ерекшеліктері бар:

• тарихизм (уақыттың өзгеруі);
• бірегейлік, қаланың жеке ерекшеліктері;
• қоршаған ортамен тығыз байланыс (қала шекарасын кеңейту);
• қаланың макро -, мезо-және микро-орналасуының өзара байланысы (микро-орналасу-ең жақын аудандарға қатысты, оны масштабты карта бойынша зерттеу керек; мезо-орналасу - бұл қаланың өзі жататын аймақтағы орны;бұл көбінесе ірі экономикалық аймақ; макро-орналасу-бұл елдің, материктің немесе тіпті әлемнің шағын масштабтағы картасында зерттелуі керек алыс мәліметтерге қатысты ереже);
• қаланың өсу әлеуеті үшін макропозитивтің ерекше маңызы;
• шағын орналасудың қаланың аумақтық даму мүмкіндіктерін айқындайтын жоспарлау және инженерлік факторлармен тығыз байланысы.

Әр қаланың ЭГЖ – ны мұқият зерттеу оның осы жерде не үшін пайда болғанын, оның одан әрі дамуы үшін жергілікті жағдайлары қандай екенін түсінуге мүмкіндік береді-қолайлы немесе қолайсыз. Мұндай талдау қала құрылысы және жоспарлау шешімдерін қабылдау стратегиясын әзірлеу және даму перспективаларын анықтау, сондай-ақ белгілі бір қаланың дамуының тарихи ретроспективасын бағалау үшін үлкен маңызға ие.

2. Алыс шетелдік екі мемлекеттің (таңдау бойынша) ЭГЖ салыстырмалы талдауын жасау. Тапсырманы түрлі-түсті қарындаштармен кескін картада орындау, жазбаларды кесте түрінде көрсету.