Сана және бейсана: философиялық концепцияларды салыстырмалы талдау

Төмендегі тақырыптарға эссе әзірлеңіз:

1. Сана және бейсана: философиялық концепцияларды салыстырмалы талдау.

2. Тіл мен ойлаудың арақатынасын бағалау. Латын графикасына көшу және қазақ тілінің дамуы.

Философиядағы сана мәселесі–философиядағы негізгі мәселелердің бірі. Философияда сана мәселесіне әр түрлі көзқарастар бар:

• физикализм;

• солипсизм;

• объективтік идеализм;

• тұрпайы материализм.

Физикализм –сана жеке субстанция ретінде, сана материяның туындысы және тек физика тұрғыдан түсінуге болатынын қарастыратын, сананың мидағы физиологиялық процестермен байланысты екенін пайымдайтын бағыт. Сана– ми қызметінің жемісі.

Бұл көзқарас ғылыми жаратылыстану ғылымдардың нәтижелерге,соның ішінде мына фактілерге негізделген:

• адамның миы–табиғаттың күрделі "механизмі", материяның жоғары ұйымдасқан деңгейі;

• ми болмаса әр адамның санасы өмір сүре алмайды,ми-биологический орган;

•адамзат жасанды интеллект жасауға мүмкіндігін алды,ол материалдық объект— машина (компьютер);

• дәрілердің адамның организміне әсері санада бейнеленуіне әкеледі (мысалы, психотроптық заттарды қолдану).Физикалистердің негізгі мәселесі— ол идеалдық сана:

• адам ойындағы образдардың материалдық сипаттамасы жоқ,мысалы - массасы, иісі, өлшемдері, формалары;

•сана образарды өзгерте алады — үлкейту,кішірейту, "өшіру"

• ешбір адам басқа адамның "көрмеген" (миге операция жасаған хирург, , микроскоптан тек затты — нейрондерды көреді, бірақ ол операция жасаған адамның не образдардарын, не ойларын көре алмайды).

Сонда да физикализм (неопозитивизм түрде) кең тараған.Мысалы:

•"теңестіру теориясы" (Д. Амстронг, Дж. Смарт) - тән процесстерін басқа рухани процесстермен теңестіру (қан айналысымен, тыныс алумен, ми процестерімен);

•"элиминация"теориясы (Ф. Фейербенд) —"рухани" ұғымын ескіргенін дәлелдеуге талпынады;

•тұрпайы материализм теориясы (мысалы, Фохтың пайымдауынша ой мидан бөлініп шыққандықтан ойдың өзі ерекше түрдегі зат).Ой мен материя сапалық жағынан өзара тең ұғымдар.Психикалық құбылыстарды физиологиялық құбылыспен, ойды затпен теңестіру арқылы материализмді идеализммен байланыстырды.

Солипсизм —индивидтың санасы— жалғыз нақты реалдылық, а материалдық дүние — оның туындысы деп есептейтін бағыт(субъективтік идеализм — Беркли, Юм, Фихт).

Философиядағы сана мәселесінде сананың қалыптасуы туралы әр түрлі көзқарастар. Солардың бірі:

• сананың космостан (не құдайдың ақылынан) пайда болды;

• сана барлық тірі организмдерге тән;

• сана — тек адамның қасиеті.

Сана космостан (құдайдың ақылынан) пайда болғаны туралы көзқарас:

• монадалар теориясы (монадология) - Лейбниц негізін салды, Даниил Андреев дамытты,дүниеде бөлінбейтін және мәңгілік монадалар бар — алғашқы рухани бастамалар,олар сананың негізі;

•Шарден теориясы, бұл теория бойынша сана— адамнан тыс мән, материяның "ішкі түрі", "миы";

• Толбет теориясы, бұл теория бойынша Әлем— гиганттық ақыл,сана—материяны жасайтын өзара өрістердің нәтижесі;

• Гилозоизм теориясы, бұл теория бойынша барлық материяның (тірі, өлі табиғат) жаны бар, табиғаттың жаны бар болуы — материяның қасиеті.

"Биологиялық" көзқарас: сана -тірі табиғаттан пайда болуы және барлық тірі организмдерге тән.

Сана — тек адамның қасиеті туралы көзқарас бойынша сана — тек адам миының жемісі және адамға ғана тән, а жануарларда сана емес, инстинктер