Саяси идеологияның қалыптасуы мен даму кезеңдері
Автор: Ainura Amirkhan • Декабрь 2, 2025 • Реферат • 2,733 Слов (11 Страниц) • 17 Просмотры
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті «Экономика және басқару факультеті» «Халықаралық қатынастар» кафедрасы БӨЖ Пәні: Саясаттану Тақырыбы: Саяси идеологияның қалыптасуы мен даму кезеңдері
[pic 1] Түркістан 2025 Мазмұны Кіріспе...........................................................................................................3 1.Саяси идеологияның жалпы сипаттамасы мен теориялық негізі........ 1.1Саяси идеологияның мазмұны менерекшелігі.....................................5 1.2 Идеологияның теориялық тұғырлары және қалыптасу алғышарттары..............................................................................................7 2.Саяси идеологияның тарихи дамужолы................................................. 2.1Ежелгі дәуір мен орта ғасырдағы саяси ойлардың бастаулары.......9 2.2Қайта өрлеу және Ағартушылық кезеңіндегі идеологиялық өзгерістер....................................................................................................11 2.3XIX ғасырда пайда болған негізгі классикалық идеологиялық бағыттар......................................................................................................12 Қорытынды.................................................................................................14 Пайдаланылған әдебиеттер ......................................................................15
Кіріспе Саяси идеология – қоғамның саяси өміріндегі маңызды феномендердің бірі болып табылады. Адамзат тарихында әрқашан қоғамды басқару, билікке жету және әлеуметтік тәртіпті сақтау мәселелері маңызды орын алған. Сол себепті әрбір қоғамның өзіне тән саяси көзқарастары мен идеялық бағыттары қалыптасқан. Саяси идеология – бұл қоғамдағы билік қатынастары, әлеуметтік құрылым, экономикалық жүйе және мәдени құндылықтар арқылы адамдардың саяси өмірді түсінуі мен бағалау жүйесін біріктіретін күрделі құбылыс.Саяси идеология тек идеялар жиынтығы ғана емес, ол адамдардың қоғамдағы өз орнын анықтауына, саяси шешімдер қабылдауына және түрлі саяси үрдістерге қатысуына ықпал етеді. Бұл құбылыстың мәні – адамдарды белгілі бір саяси бағдарға баулу, қоғамдық сананы қалыптастыру және әлеуметтік тәртіпті тұрақтандыру. Сонымен қатар, идеологияның негізгі қызметі – қоғамдағы түрлі топтардың мүдделерін үйлестіру, қоғамдық қатынастардағы тепе-теңдікті қамтамасыз ету және азаматтардың саяси санасын дамыту.Саяси идеологияның қалыптасуы мен дамуы тарихи контекстте қарастырылғанда оның әр дәуірдегі ерекшеліктері айқын көрінеді. Ежелгі дәуірде саяси ойлар көбінесе философиялық тұжырымдар арқылы дамыған болса, орта ғасырларда дін мен моралдық қағидаттар саяси идеологияның негізін құраған. Қайта өрлеу кезеңінде адам мен қоғамға деген көзқарастың өзгеруі, ғылым мен білімнің дамуы саяси идеяларды жаңартуға жол ашты. Ағартушылық дәуірінде саяси идеология рационалдық, құқықтық және демократиялық принциптерге негізделді, ал XIX ғасырда пайда болған классикалық идеологиялық бағыттар қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік, өндірістік қатынастар және саяси билік мәселелеріне жауап іздеуге бағытталды.Қазіргі заманда саяси идеология тек теориялық аспектілермен шектелмей, нақты саяси практикаға әсер ететін құрал ретінде қарастырылады. Ол қоғамдағы саяси мәдениетті қалыптастыруға, азаматтардың саяси белсенділігін арттыруға және мемлекет саясатындағы стратегиялық бағыттарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда, саяси идеология қоғамның тұрақтылығы мен дамуының маңызды факторы болып табылады.Осы зерттеудің мақсаты – саяси идеологияның мазмұны мен ерекшелігін, оның теориялық негіздерін, тарихи даму жолын талдау арқылы қазіргі заманғы саяси теорияларға оның ықпалын көрсету. Зерттеу барысында саяси идеологияның ежелгі дәуірдегі бастауларынан бастап қазіргі заманға дейінгі дамуы қарастырылады, негізгі бағыттары мен ерекшеліктері анықталады, әр кезеңдегі идеологиялық өзгерістердің себептері мен салдары талданады.Зерттеудің міндеттері: саяси идеологияның теориялық тұғырларын сипаттау, тарихи даму кезеңдерін көрсету, негізгі идеологиялық бағыттарды талдау, сондай-ақ идеологияның қазіргі заманғы қоғамдағы рөлін анықтау. Бұл зерттеу саяси ғылым саласында жаңа білімдерді толықтыруға, студенттер мен зерттеушілерге саяси ойларды жүйелі түрде түсінуге көмектеседі.Сондай-ақ, саяси идеологияның даму тарихын зерттеу қазіргі қоғамдағы саяси процестерді тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Тарихи контекстті ескере отырып, саяси идеялардың қалыптасу факторлары мен олардың әлеуметтік-саяси жүйелерге әсері анықталады. Бұл зерттеу арқылы қоғамдағы саяси процестерді бағалау, түрлі идеологиялық бағыттардың артықшылықтары мен кемшіліктерін салыстыру, сонымен қатар заманауи саяси теорияларды тереңірек түсіну мүмкіндігі пайда болады.Осылайша, саяси идеологияның теориялық және тарихи аспектілерін талдау саяси ғылым саласында маңызды ғылыми зерттеу болып табылады. Зерттеу нәтижелері саясаттану саласындағы білімді кеңейтіп, азаматтардың саяси санасын арттыруға үлес қосады, сонымен қатар саяси ғылымдағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған. 1. Саяси идеологияның сипаттамасы мен теориялық негізі 1.1 Саяси идеологияның мазмұны мен ерекшелігі Саяси идеология – қоғамдағы саяси өмірді түсіндіру, бағыттау және ұйымдастыру құралы болып табылады. Ол адамдардың саяси санасын қалыптастыруға, қоғамдағы әлеуметтік және саяси қатынастарды реттеуге бағытталған күрделі жүйе. Саяси идеология тек идеялар мен ұғымдар жиынтығы ғана емес, ол практикалық іс-әрекеттерге де ықпал етеді, адамдардың саяси белсенділігін арттырады және қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етеді.Саяси идеологияның мазмұны бірнеше негізгі компоненттен тұрады. Біріншіден, бұл қоғамдағы әлеуметтік құрылым мен билік қатынастарын түсіндіру жүйесі. Әрбір идеологиялық бағыт билік легитимдігі, әлеуметтік теңдік, мемлекеттің рөлі сияқты мәселелерге өзінің тұжырымдарын ұсынады. Мысалы, либерализм жеке тұлғаның еркіндігі мен құқықтарын қорғауға мән береді, ал социализм әлеуметтік теңдік пен экономикалық әділеттілікті қамтамасыз етуге бағытталған[1, 120 б]Екіншіден, саяси идеология азаматтардың құндылықтық бағдарын қалыптастырады. Қоғамдағы әрбір топ белгілі бір принциптер мен нормаларды қабылдайды, олар өз өмірінде саяси шешімдер қабылдауға бағыт береді. Мұнда демократия, әділеттілік, құқықтық мемлекет, еркіндік сияқты идеялар ерекше орын алады [2, 134 б.]. Азаматтардың саяси санасы мен идеологиялық бағдарлары олардың мемлекеттік институттарға қатысуын, саяси белсенділігін және қоғамдық мәселелерге деген көзқарасын қалыптастырады.Үшіншіден, саяси идеология қоғамдағы түрлі топтардың мүдделерін үйлестіру қызметін атқарады. Әр түрлі әлеуметтік топтар, саяси партиялар немесе қозғалыстар өз мүдделерін жүзеге асыру үшін белгілі бір идеологиялық бағытқа сүйенеді. Бұл процесс әлеуметтік шиеленістерді азайтып, саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді Мысалы, XIX ғасырдағы либералдық бағыттар жеке тұлғаның құқықтарын қорғауға мән берсе, консерватизм қоғамдағы дәстүрлі нормаларды сақтау арқылы тұрақтылықты ұстануға тырысты.Сонымен қатар, саяси идеология қоғамның ұзақ мерзімді дамуына бағыт береді. Ол тек қазіргі саясатқа әсер етпей, болашақтағы әлеуметтік құрылым мен саяси институттарды қалыптастыруға да ықпал етеді. Саяси идеялар қоғамдағы құқықтық жүйелердің қалыптасуына, заңдардың қабылдануына, саяси мәдениеттің дамуына әсер етеді [3, 112 б.]. Мысалы, либерализм мен демократиялық идеялар азаматтық құқықтарды қорғау мен құқықтық мемлекет құруға бағытталған болса, социализм мен марксизм әлеуметтік теңдік пен экономикалық әділеттілікті қамтамасыз етуге тырысады [4, 98 б.]. Саяси идеологияның тағы бір маңызды ерекшелігі – оның динамикалылығы. Әр дәуірде қоғамдағы әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайға байланысты идеологияның мазмұны өзгеріп, жаңа формаларға бейімделеді. Мысалы, индустрияландыру дәуіріндегі социалистік идеялар ХХ ғасырда әр түрлі елдерде әртүрлі жолдармен жүзеге асырылды, ал либерализм экономикалық еркіндік пен азаматтық құқықтарды қорғау бағытында дамыды.Сонымен, саяси идеологияның ерекшелігі бірнеше бағытта көрінеді. Біріншіден, ол қоғамдағы саяси және әлеуметтік қатынастарды реттейді. Екіншіден, азаматтардың саяси санасын қалыптастырады, олардың құқықтық және әлеуметтік мінез-құлқын анықтайды. Үшіншіден, саяси процестерді үйлестіру және қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету қызметін атқарады. Төртіншіден, қоғамның ұзақ мерзімді дамуына бағыт береді, саяси институттар мен құқықтық жүйелердің қалыптасуына ықпал етеді Осылайша, саяси идеология қоғамдағы саяси өмірдің негізгі құрылымдық элементі болып табылады. Ол теориялық тұжырымдар мен практикалық әрекеттердің үйлесімі арқылы қоғамдағы саяси және әлеуметтік қатынастарды реттейді, азаматтардың саяси белсенділігін арттырады және мемлекет пен қоғамның дамуына әсер етеді. Саяси идеологияның мазмұны мен ерекшелігі әр дәуірде өзгеріп отырады, бірақ оның негізгі функциясы – қоғамдағы тұрақтылықты сақтау, азаматтық сананы қалыптастыру және саяси үрдістерді бағыттау болып қала береді [4, 56 б.].
1.2Идеологияның теориялық тұғырлары және қалыптасу алғышарттары Саяси идеологияның теориялық тұғырлары оның мазмұнын және қоғамдағы рөлін түсіну үшін маңызды. Теориялық тұрғыдан алғанда, саяси идеология – бұл қоғамдағы билік, құқық, теңдік, еркіндік сияқты негізгі ұғымдардың жүйеленген тұжырымдамасы. Ол белгілі бір философиялық, әлеуметтік және экономикалық идеяларға сүйенеді, әрі олардың саяси өмірдегі қолданылу тәсілдерін анықтайды [4, 34 б.].Идеологияның теориялық негіздерін бірнеше деңгейде қарастыруға болады. Біріншіден, философиялық негіз. Саяси идеологияның қалыптасуы әрқашан философиялық ойлармен тығыз байланысты болды. Мысалы, ежелгі дәуірдегі Аристотельдің саяси теориялары қоғамдағы биліктің заңдылықтарын түсіндіруде маңызды рөл атқарды. Ол қоғамдағы әрбір әлеуметтік топтың рөлін, биліктің әділеттілігін және қоғамдағы теңдікті сақтау механизмдерін жүйелі түрде сипаттады.Екіншіден, идеологияның теориялық тұғырларын әлеуметтік негіздер қалыптастырады. Қоғамдағы әлеуметтік құрылым, экономикалық қатынастар және әлеуметтік топтардың мүдделері саяси идеялардың қалыптасуына әсер етеді. Мысалы, индустриалды қоғамда пайда болған социалистік идеялар жұмысшылардың құқықтарын қорғау, экономикалық теңдік орнату және әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету мәселелерінен туындаған [5, 45 б.]. Әлеуметтік негіздер идеологияның практикалық қолданылу аясын анықтап, қоғамдағы түрлі топтардың мүдделерін үйлестіруде негізгі рөл атқарады.Үшіншіден, идеологияның теориялық тұғырларын мәдени және тарихи факторлар да айқындайды. Қайта өрлеу және Ағартушылық дәуіріндегі идеялар адамзат қоғамына ғылым мен білімнің рөлі, адам құқығы мен бостандығы, заң үстемдігі сияқты принциптерді енгізді.Бұл кезеңдегі ойшылдар рационалдық пен тәжірибе арқылы саяси институттардың тиімділігін арттыруға күш салды, соның нәтижесінде заманауи саяси теориялардың негізі қаланды.Саяси идеологияның қалыптасу алғышарттарына қатысты бірнеше маңызды факторларды атап өтуге болады. Біріншіден, экономикалық құрылымның дамуы. Экономикалық қатынастар мен өндірістік жүйелер белгілі бір идеологиялық бағыттардың пайда болуына әсер етеді. Мысалы, капиталистік қатынастар либералдық идеялардың, ал өндірістік қоғамдағы теңсіздік марксизм мен социализмнің дамуына негіз болды [6, 102 б.].Екіншіден, әлеуметтік құрылым мен топтардың мүдделері. Әр түрлі әлеуметтік топтар өз құқықтарын қорғау және мүдделерін жүзеге асыру үшін саяси идеяларды қалыптастырады. Бұл процесс саяси идеологияның практикалық маңызын арттырып, қоғамдағы саяси тұрақтылықты қамтамасыз етеді [7, 88 б.].Үшіншіден, саяси тәжірибе және тарихи оқиғалар. Әрбір дәуірдегі саяси тәжірибе жаңа идеялардың қалыптасуына және бұрынғы идеялардың дамуына ықпал етеді. Мысалы, революциялар, соғыстар, экономикалық дағдарыстар саяси идеологияны жаңа бағыттарға бейімдеуге, оның мазмұнын жаңартуға мүмкіндік береді.Төртіншіден, мәдениет пен білім жүйесінің рөлі. Адамдардың білім деңгейі, ғылыми және философиялық идеяларға қатынасы саяси идеологияның таралуы мен қоғамда қабылдануына әсер етеді. Қоғамдық сананы қалыптастыруда білім мен мәдениет маңызды фактор болып табылады, өйткені олар адамдардың құндылықтарын, сенімдерін және саяси ұстанымдарын айқындайды.Осылайша, саяси идеологияның теориялық тұғырлары мен қалыптасу алғышарттары көп қырлы және кешенді процесс болып табылады. Олар философиялық ойлардан басталып, әлеуметтік құрылым, экономикалық қатынастар, мәдениет және тарихи тәжірибе арқылы дамып, қоғамдағы саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталады. Теориялық негіздер мен қалыптасу алғышарттарын түсіну саяси идеологияның қазіргі қоғамдағы рөлін, оның практикалық мәнін және әр дәуірде өзгеру динамикасын дұрыс бағалауға мүмкіндік береді. 2. Саяси идеологияның тарихи даму жолы 2.1 Ежелгі дәуір мен орта ғасырдағы саяси ойлардың бастаулары Саяси идеологияның тарихи дамуын зерттеу ежелгі дәуірден басталады. Бұл кезеңде саяси ойлар көбінесе философиялық және моральдық тұрғыдан қалыптасты. Адамзат тарихындағы алғашқы саяси концепциялар қоғамның құрылымы, биліктің заңдылығы және әділеттілікті қамтамасыз ету мәселелерін шешуге бағытталған болатын. Ежелгі Греция мен Римде саясат философияның бір саласы ретінде қарастырылып, қоғамдағы тәртіп пен басқарудың теориялық негіздері қалыптастырылды [2, 98 б.].Аристотельдің «Саясат» еңбегі – бұл кезеңдегі саяси ойлардың негізгі бастауы болып табылады. Ол қоғамды әртүрлі саяси формаға бөледі, биліктің түрлерін талдайды және әрбір әлеуметтік топтың рөлін сипаттайды. Аристотельдің пікірінше, саясаттың басты мақсаты – әділеттілікті сақтау, азаматтардың игілігіне қызмет ету және қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету [2, 134 б.]. Бұл ойлар кейінгі дәуірдегі саяси идеологиялардың теориялық негізін қалаған.Сонымен қатар, ежелгі дәуірдегі саяси идеялардың маңызды ерекшелігі – олар этикамен тығыз байланысты болды. Қоғамды басқару тек биліктің заңдылығына ғана емес, моральдық қағидаттарға да сүйенуі қажет деп есептелді. Платонның идеялары бойынша, идеалды мемлекеттегі билік тек білімді және әділетті адамдардың қолында болуы керек, ал қоғамдағы әрбір азамат өзінің орнын білуі тиіс [3, 56 б.]. Бұл ойлар биліктің легитимдігі мен қоғамдағы тәртіптің мәнін түсіндіруге бағытталған.Орта ғасырларда саяси ойлар дінмен тығыз байланысты болды. Христиандық дәуірде биліктің негізі құдайдың өкімімен түсіндірілді, ал қоғамдағы тәртіп діни принциптерге сүйенді. Бұл кезеңдегі саяси идеологияның ерекшелігі – мемлекет пен діннің бір-біріне жақындығы, биліктің моральдық және рухани негіздерін қарастыру [4, 78 б.]. Мысалы, орта ғасырдағы ойшылдар биліктің күшін тек саяси құрал ретінде ғана емес, қоғамды моральдық және рухани тұрғыдан бағыттайтын маңызды фактор ретінде қарастырды.Сонымен қатар, орта ғасырдағы саяси ойларда қоғамдағы әлеуметтік топтар арасындағы қатынастарға ерекше көңіл бөлінді. Феодалдық құрылымда әрбір топ өз міндеттері мен құқықтарын нақты білуі тиіс еді, ал билік өз кезегінде әлеуметтік тұрақтылықты сақтау міндетін атқарды [5, 102 б.]. Бұл кезеңдегі идеологиялық ойлар қазіргі заманғы саяси теориялардың негізгі қағидаларына – билік, әлеуметтік тәртіп және қоғамдағы теңдік мәселелеріне негіз болды. Ежелгі дәуір мен орта ғасырдағы саяси ойлардың тағы бір маңызды ерекшелігі – олардың практикалық мәні. Саясаттанушылар мен философтар тек теориялық тұжырымдар жасап қана қоймай, қоғамды басқару және әлеуметтік тәртіпті қамтамасыз етуге арналған нақты кеңестер ұсынды [6, 120 б.]. Мысалы, Аристотель мен Платон мемлекеттегі заңдардың рөлін, басқарудың әдістерін және азаматтардың қоғамдағы міндеттерін жүйелі түрде сипаттады.Осылайша, ежелгі дәуір мен орта ғасырдағы саяси ойлар саяси идеологияның қалыптасуы үшін маңызды негіз болды. Олар қоғамдағы биліктің құрылымы, әділеттілік және әлеуметтік тәртіп мәселелерін зерттеді, философиялық және моральдық тұрғыдан түсіндірулер ұсынды. Бұл кезеңдегі идеялар кейінгі дәуірдегі саяси идеологиялардың дамуына жол ашып, қазіргі заманғы саясаттанудың теориялық базасын қалыптастырды [7, 88 б.]. 2.2 Қайта өрлеу және Ағартушылық кезеңіндегі идеологиялық өзгерістер Қайта өрлеу кезеңі (Ренессанс) мен Ағартушылық дәуірі саяси ойлардың дамуында шешуші рөл атқарды. Бұл кезеңдер адам мен қоғамға деген көзқарастың түбегейлі өзгеруіне, ғылым мен білімнің дамуына, сондай-ақ саяси идеялардың жаңаруына мүмкіндік берді. Қайта өрлеу дәуірінде философтар мен ойшылдар адамға деген сенімді арттыру арқылы қоғамдағы билік пен құқық мәселелерін қайта қарастырды [3, 120 б.].Қайта өрлеу кезеңінде саясат философия мен өнер, білім мен ғылым арқылы дамыды. Адамның жеке тұлға ретіндегі мәні артты, оның құқығы мен еркіндігі маңызды идеяға айналды. Бұл кезеңдегі саяси ойлар қоғамдағы әлеуметтік құрылымның өзгеруіне, монархиялық билік формаларының қайта қаралуына және азаматтардың саяси санасының артуына әсер етті.Философтар адам табиғаты мен қоғамның өзара әрекетін зерттеп, биліктің әділеттілігін, заңдардың үстемдігін және әлеуметтік тепе-теңдікті түсіндіруге тырысты.Ағартушылық дәуірі (XVII–XVIII ғасырлар) саяси идеологияны рационалдық және құқықтық негіздерге сүйенді. Ағартушылар адамдардың білім мен ғылым арқылы қоғамды жетілдіре алатынына сенді. Бұл кезеңде саяси ойлар демократиялық принциптерге, азаматтардың құқықтары мен еркіндігіне, заң үстемдігіне бағытталды [4, 98 б.]. Мысалы, Джон Локктың саяси теориялары мен әлеуметтік келісім идеялары мемлекет пен азамат арасындағы қатынастардың жаңа тұжырымдамасын ұсынды.Сонымен қатар, Ағартушылық кезеңінде саяси идеология қоғамдағы әлеуметтік топтар арасындағы қатынастарды талдауға басымдық берді. Азаматтық құқықтар, заң мен тәртіп, мемлекеттік институттардың рөлі сияқты мәселелер ғылыми және философиялық тұрғыдан зерттелді. Бұл кезеңдегі ойшылдар биліктің легитимдігін тек құдайлық немесе дәстүрлік негізде ғана емес, рационалдық, құқықтық және әлеуметтік әділеттілік тұрғысынан да түсіндіруге тырысты [6, 120 б.].Қайта өрлеу мен Ағартушылық дәуіріндегі саяси ойлардың ерекшелігі – олардың практикалық және теориялық мәнінің үйлесуі болды. 2.3XIX ғасырда пайда болған негізгі классикалық идеологиялық бағыттар XIX ғасыр саяси ой тарихында ерекше маңызды кезең болып табылады. Бұл дәуірде индустрияландыру, қалалар мен өндірістің қарқынды дамуы, сондай-ақ әлеуметтік теңсіздік мәселелері қоғамдағы саяси идеологияларды түбегейлі өзгертуге итермеледі. Сол себепті XIX ғасырда классикалық саяси идеологиялық бағыттар пайда болды, олар қазіргі заманғы саясаттанудың теориялық базасын қалыптастырды
Либерализм жеке тұлғаның құқықтары мен еркіндігіне, азаматтық бостандыққа, заң үстемдігіне және демократиялық принциптерге ерекше мән береді. XIX ғасырдағы либералдық идеялар экономикалық еркіндік, жеке меншік құқығы және азаматтардың саяси қатысу құқықтарын қорғауға бағытталды. Либерализмнің негізгі ерекшелігі – адамның жеке бастамасы мен еркіндігін қоғамдағы негізгі құндылық ретінде қарастыру [4, 102 б.].
Консервативтік идеялар қоғамдағы дәстүрлі құндылықтарды, әлеуметтік тәртіп пен мемлекеттік институттардың тұрақтылығын сақтау үшін маңызды болып саналды. Консерватизм биліктің легитимдігі мен әлеуметтік құрылымның өзгермейтін негіздеріне сүйенді, қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталды. Бұл бағытта саясат тек өзгерістер арқылы емес, дәстүр мен тәжірибе арқылы дамуы тиіс деп есептелді [5, 88 б.].
Бұл идеологиялық ағымдар әлеуметтік теңсіздік пен еңбекшілердің жағдайын жақсарту мәселесіне ерекше көңіл бөлді. Социализм қоғамдағы бай мен кедей арасындағы алшақтықты азайтуға, өндірістік қатынастарды әділетті етуге бағытталды. Марксизм негізінен өндірістік қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық қатынастарды жүйелі түрде талдап, революциялық жолмен теңдік орнатуды ұсынды [6, 142 б.]. Сонымен қатар, XIX ғасырдағы утопиялық социализм бағыттары да дамыды. Ойшылдар мен реформаторлар қоғамдағы әділетсіздік пен әлеуметтік теңсіздікті жою үшін практикалық модельдер ұсынды. Олар қоғамдағы әрбір адамның тең мүмкіндіктерге ие болуын, білім мен жұмысқа қол жеткізуін маңызды деп санады [7, 120 б.].XIX ғасырдағы классикалық идеологиялық бағыттардың тағы бір ерекшелігі – олардың теориялық және практикалық мәнінің үйлесуі болды. Либерализм, консерватизм және социализм сияқты бағыттар қоғамдағы саяси қатынастарды түсінуге, әлеуметтік құрылымды реттеуге және азаматтардың саяси белсенділігін арттыруға бағытталған нақты идеялар мен практикалық ұстанымдарды ұсынды [8, 98 б.].Осылайша, XIX ғасырдағы негізгі классикалық идеологиялық бағыттар – либерализм, консерватизм, социализм және марксизм – қазіргі заманғы саяси теориялардың негізін қалаған. Олар қоғамдағы әлеуметтік құрылым мен билік қатынастары, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, экономикалық теңдік және әділеттілік мәселелерін зерттеуге бағытталған. XIX ғасырдағы идеялар бүгінгі демократиялық, социалдық және құқықтық мемлекет идеалдарының қалыптасуына үлкен ықпал етті . Қорытынды Зерттеу барысында саяси идеологияның теориялық негіздері, мазмұны мен ерекшеліктері, сондай-ақ тарихи даму жолы жан-жақты қарастырылды. Саяси идеология – қоғамдағы саяси өмірді түсіндіру, бағыттау және ұйымдастыру құралы болып табылады. Ол азаматтардың саяси санасын қалыптастырып, қоғамдағы билік қатынастары мен әлеуметтік тәртіптің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.Саяси идеологияның мазмұны қоғамдағы әлеуметтік құрылым, билік формалары, құқықтық және моральдық нормалар арқылы айқындалады. Әр дәуірде идеологиялық бағыттар азаматтардың құқықтары мен еркіндігі, әлеуметтік теңдік, әділеттілік және қоғамдағы тұрақтылық принциптеріне негізделіп қалыптасты. Сонымен қатар, идеологияның ерекшелігі оның динамикалық сипатында көрінеді: әр қоғамдағы әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайға байланысты саяси идеялар өз мазмұнын жаңартып, бейімделеді.Тарихи тұрғыдан алғанда, саяси идеология ежелгі дәуірде философиялық және моральдық ойлар арқылы қалыптаса бастады. Аристотель мен Платон сияқты ойшылдар биліктің заңдылығы, әлеуметтік тәртіп және әділеттілікті сақтау мәселелерін зерттеді. Орта ғасырда саяси ойлар дінмен тығыз байланысты дамып, биліктің моральдық және рухани негіздерін қарастыруға бағытталды. Қайта өрлеу мен Ағартушылық кезеңдерінде адам мен қоғамға деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, ғылым, білім және рационалдық принциптер саяси идеяларды жаңартуға мүмкіндік берді. XIX ғасырда индустрияландыру мен әлеуметтік теңсіздік мәселелері классикалық идеологиялық бағыттардың – либерализм, консерватизм, социализм мен марксизмнің – пайда болуына себеп болды. Бұл бағыттар қазіргі заманғы демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет идеалдарының қалыптасуына үлкен ықпал етті.Қорытындылай келе, саяси идеология – қоғамның әлеуметтік, экономикалық және саяси дамуының маңызды факторы. Ол теориялық ойдан практикалық әрекеттерге дейінгі аралықта қоғамды бағыттап, азаматтардың саяси белсенділігін арттырады, билік пен қоғам арасындағы қатынастарды реттейді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
|
...