Саясаттану, оның пəні мен əдістері

1 ТАҚЫРЫП. САЯСАТТАНУ ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ

1.1 Саясаттану, оның пəні мен əдістері

1.2 Саяси ғылымның құрылымы

1.3 Саясаттанудың негізгі қызметтері

1.1 Саясаттану, оныңпəні мен əдістері

Саясаттану, антикалықта пайда болып (Платон, Аристотель, Цицерон), Батыс Европа мен АҚШ – та қалыптасты. XX ғасырдың басында саясаттану бөлек академиалық пəн ретінде толық бөлініп шықты. Бұл ғылымның халықаралық мəртебе алып, толыққанды қалыптасуына ЮНЕСКО – ның басшылығымен 1949 жылы құрылған саяси ғылымдардың халықаралық ассоциациясы зор рөл атқарды. Бүгінгі таңда АҚШ – тың, Шығыс елдерінің барлық жоғары оқу орындарында саясаттану жеке пəн ретінде оқылады, əлемнің ең ірі университеттері оған мамандар дайындайды.

Бұрынғы Кеңес елінде бұл ғылымды партияға, халыққы қарсы, буржуазиалық ғылым деп айдар тағып, оқытпаған болатын. Кеңес Одағы қирағаннан кейін, 1990 жылдан бастап ТМД-ның елдерінде саясаттану оқытыла бастады. Қазір Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында бұл ғылым жеке пəн ретінде өтілуде. Саясаттану қазіргі қоғамдық жəне саяси құрылыстың мəн – мағынасын терең түсініп – білуге, адамдардың өмірінде алатын орнын, атқаратын рөлін айқындауға, оларға сан түрлі құқықтары мен бостандықтарын дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді. Саясаттану сөзі гректің «саясат» жəне «ілім» деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген мағынаны білдіреді. Ол саясаттың адам жəне қоғам арасындағы қарым – қатынастары туралы жинақталынған ғылым жəне саяси биліктің қалыптасу мен даму заңдылықтарын, оның жұмыс істеуі мен пайдалануын, түрлері мен əдіс – тəсілдерін зерттейді.

Саясат, қоғам өмірінің саяси өрісі саясаттанудың объектісі болады. Саяси биліктің қалыптасу, қызмет ету, өзгеру заңдылықтары саясаттанудың пəні болады. Саясаттану саяси құбылыстар мен өзгерістердің мəн – мағынасын түсініп – білу үшін бірталай əдістерді пайдаланады.

Саяси құбылыстарды жəне процестердi əр түрлi əдiстер, яғни метод (грек. Methodos – зерттеу жолы) арқылы зерттейдi. Əдiстер арқылы логикалық операциялар өткiзiледi. Саясаттануда ең бiрiншi құнды – нормативтi амал қолданды: саяси əрекеттер нормаларға жəне жалпы қоғам теңдiктерiне талпынуы қажет. Ең бiрiншi идеалды саяси тəртiп ұйымдастыру қажет, жəне шын мəнiсiнде болатын қатынастар. Тарихи əдiстердi қолдану барысында, яғни өткен замандағы саяси құбылыстардың пайдалы əдiстерiн қазiргi кездегi саяси құбылыстардың пайдалы əдiстерiн саяси проблемаларды шешуде қолдану. Оны ең бiрiншi Н. Макиавелли қолданды. Əлеуметтiк əдiстерде саяси ғылымның дамуына үлес қосты, яғни ол арқылы өмiр сферасын, мемлекеттiң əлеуметтiк

6

табиғатын, оның билiгi мен басқаруын зерттейдi. Антропологиялық тəсiл немесе əдiс саяси өмiрдегi адамзаттың, яғни адамның сапасы биоəлеуметтiк дамуы болып зерттеледi. Бихевиористiк əдiс ХХ ғ. 20-30 жылдарында пайда болды. Ол саяси тəртiптi, яғни жеке тұлғаның немесе топтың өзiндiк тəрбиесiн зерттейдi.

Бихевиоризмге сəйкес:

• Саяси ғылымның жұмысы – болып жатқан құбылысқа бейне беру.
• Iс-қимылдың өзi «стимул» жəне «реакция» қарым-қатынасын анықтайды.

• Саяси тəртiптiң негiзiнде мотивтер жатыр.

Бихевиористі əдiс саясат дүниесiн бiртұтас ретiнде көрсете алмады, сондықтан 50-60 жылдары ХХ ғ. ортасында жүйелi қатынас енгiзiлдi. Бұл жүйеде саясаттың құрама бөлшектерiнiң iшкi байланыстары ашылып, оның сыртқы ортаға əсерiн зерттейдi.

Қоғамның дамуы барысында саясаттың орнын белгiлейдi.

Саяси ғылымның ең маңызды əдiсi – психоанализ. Оны негiздеушi австриялық врач-психиатр З. Фрейд:

• Саяси əрекеттердi иррационалды факторды, яғни саяси тəрбиедегiпсихологиялық механизмдi ескерген жөн.

• Тұлғаның саяси қылығы негiзiнен адам мінезіне байланысты.

Ресей саяси ғылымына салыстырмалы əдiс сəйкес келедi. Бұл құбылыс басқа мемлекеттердегi дамымалы əдiстердi қолдана отырып Ресейдiң құқылы демократиялық мемлекет құруына үлес қосады. Саяси ғылым қоғам арасында əлеуметтiк мəнiсi бар қызметтерді атқарады (лат. Functio-атқару). Саясаттану қызметтерiне мыналар жатады:

• Танымдық - теоретикасы – ол мемлекеттiк қатынастар табиғаты мен саясиқұбылыстары туралы бiлiмнiң жиналуы жəне қоғамның даму эффект түрлерiн зерттейдi.

• Болжамдық – ол берiлген саяси шешiмдердi қабылдау негiзiнде дүниежүзiндегi саясаттың дамуы мен оның қоғаммен қызығушылығын зерттеу.

• Тəжірибелік – ол қоғамның шын мəнiсiндегi алдын ала диагностикажүргiзуiн анықтайды, яғни əлеуметтiк процесс жүруi.

• Мəдени қызмет – ол мемлекет азаматтарына керектi бiлiм, яғни билiк, құқық, мемлекет пен қоғам арасындағы қатынастың пайда болуын, қолдануын үйрену.

Əдіс деп зерттеу жүргізуді ұйымдастыру тəсілін айтады. Оларға салыстырмалы, жүйелеу, социологиялық, тарихи, бихевиористік, нормативтік жəне тағы баска əдістер жатады.