Халықаралық жеке құқықтың даму тарихы

Халықаралық жеке құқықтың даму тарихы

Қазіргі әлемде екі жүзден астам ұлттық құқық жүйесі бар (мемлекеттер сияқты). Күн сайын осы мемлекеттердің тұрғындары мен заңды тұлғалар арасында халықаралық жеке құқық арқылы реттелетін қатынастар пайда болады. Қазіргі қоғамның қызметін ұйымдастырудағы ХЖҚ маңыздылығын асыра бағалау қиын, өйткені ол әлемнің әртүрлі құқықтық жүйелеріне байланысты көптеген қақтығыстардың алдын алады.

ХЖҚ қазір бар формада салыстырмалы түрде жақында пайда болды. Термин алғаш рет 1834 жылы әдебиетте, ғылымда және практикада пайда болды; тарих пен доктринада АҚШ Жоғарғы Сотының мүшесі Джозеф Сторидің есімімен байланысты, ол оны "заңдардың қайшылықтары туралы түсініктеме"еңбегінде қолданған. 1841 жылдан бастап "ХЖҚ" термині Германия ғалымдарының еңбектерінде пайда бола бастады (Шаффнер). содан кейін Франция (Феликс). Орыс ғылымында MCHP мәселелерінің дамуы салыстырмалы түрде кеш басталды, XIX ғасырдың екінші жартысында. н.П.еңбегі болды. Ивановтың "Жеке халықаралық юрисдикцияның негіздері" деген атпен (1865). Ф.Ф. Мартенстің "өркениетті халықтардың қазіргі заманғы халықаралық құқығы" (1896) халықаралық Заңының іргелі курсында ХЖҚмәселелерін жүйелі түрде әзірлеу және ұсыну жүзеге асырылды.

Халықаралық құқықтың пайда болу уақыты мен даму тарихын белгілі кезеңдерге бөлу ғылымдағы ең күрделі және даулы мәселелердің бірі болып табылады. Халықаралық құқықтың пайда болуын және даму тарихын, әдетте мемлекеттің дамуымен байланыстырып қарастырады.

Мемлекеттің даму формациялары және қоғамдық өмірде болған ірі шешуші өзгерістерге орай, халықаралық құқықтың даму тарихын шартты түрде келесі кезеңдерге бөледі: ежелгі дүниенің халықаралық құқығы, орта ғасырлар, халықаралық құқықтағы буржуазиялық институттардың қалыптасуы және қазіргі заман халықаралық құқығы.

Әрбір тарихи кезеңнің ерекшеліктері және де қазіргі заман халықаралық құқығының дамуына қосқан өзіндік үлесі бар.

Халықаралық құқықтың даму тарихын қарастырғанда, халықаралық құқық барлық жерлерде бірдей дамымағаның ескеру қажет. Осы орайда, Орта Азия өңірінде халықаралық құқықтың дамуын және де Қазақстан тарихында болған халықаралық құқық ерекшеліктерін қарастырған жөн.

Халықаралық құқықтың даму тарихын жаңа нормаларды жасау, әрекет етуші нормаларды өзгерту және халықаралық құқықтың ескірген нормаларын жою процессі ретінде сипаттауға болады.

Әрбір тарихи кезеңдер арасында нақты шекаралар өткізу қиын болғанмен осы заман халықаралық құқығының оның алдында болған халықаралық құқықтан ажыратуға мүмкіндік беретін біраз өзгешеліктерін көрсетуге болады.

Қазіргі замандағы халықаралық құқықтың пайда болуын Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы және оның қызметімен байланыстырады. Оның басты ерекшелігі ретінде барлық мемлекеттер үшін міндетті императивтік халықаралық нормалардың (қағидалардың) бекітілуі, халықаралық құқықтың тең құқылы субъектілері ретінде барлық мемлекеттердің мойындалуы, дауды шешудің әдісі ретінде соғысқа тиымның салынуы.