Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық картасын құрастыру

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КАРТАЛАРЫН ГАЖ БАҒДАРЛАМАСЫНДА ЖОБАЛАУ ЖӘНЕ ҚҰРАСТЫРУ (ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЫСАЛЫНДА)

Найманова Жанерке Берікқанқызы, студент, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы қаласы.

Zhanerkenaimanova00@gmail.com 

Кожахметова Умит Касымжанова, геоинформатика және картография кафедрасының аға оқытушысы, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы қаласы.

Аннотация

Мақалада ауыл шаруашылық карталарын жасауда пайдаланылатын ақпарат көздері, оны ГАЖ бағдарламасында жобалауда қолданылатын картографиялық әдістері туралы деректер ұсынылған. Мысал ретінде Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық карталарын заманауи тәсілдерімен картографиялау қарастырылды. Қазіргі заманауи тәсілдермен ауыл шаруашылық карталарын құрастырып, облыс аумағындағы ауыл шаруашылығының даму көрсеткіштері көрсетілді.

Түйін сөздер: ауыл шаруашылығы, картография, Шығыс Қазақстан, ГАЖ.

Ауыл шаруашылығы күрделі экономикалық жүйе болып табылады. Оны талдау үшін жүйелі тәсілді, тиісінше, талдамалық және интеграциялаушы аспектілерді болжайтын жүйелік картографиялауды пайдалану қажет. Ауыл шаруашылығы-бұл табиғи жағдайлар мен ресурстармен, халықпен және экономикамен байланысатын табиғи және әлеуметтік экономикалық жүйе.

Ауыл шаруашылығы карталары ауыл шаруашылығы өндірісінің аумақтық саралануын, ауыл шаруашылығын жүргізу мен дамытудың экономикалық және табиғи жағдайларын көрсетеді, ауыл шаруашылығы өндірісінің ресурстарына экономикалық баға береді. Егіс алқаптарының орналасуын, малдың барлық түрлерінің тығыздығы мен мал басын, ауыл шаруашылығы дақылдарының өзіндік құны мен өнімділігін және мал шаруашылығының өнімділігін көрсететін салалық ауыл шаруашылығы карталары неғұрлым кең таралған.

Ауыл шаруашылығы карталарын құрастыру үшін әртүрлі ақпарат көздері қолданылады. Олардың ішіндегі негізгілеріне мыналарды жатады: топографиялық карталар, қашықтықтан зондтау деректері, агроклиматтық карталар, өсімдіктердің тақырыптық карталары және статистикалық деректер. Ауыл шаруашылығы карталарының тақырыбы мен мақсатына байланысты белгілі бір ақпарат көздері қолданылады, олардың кейбіреулері негізгі, басқалары қосымша немесе көмекші болуы мүмкін. Негізгі ақпарат көздеріне жеке тоқталып өтейін.

Қашықтықтан зондтау деректері. Олар әуе және ғарыш аппараттарынан, кемелерден және суасты қайықтарынан, жер үсті станцияларынан түсіру нәтижесінде алынады. Қашықтықтан зондтаудың негізгі түрлері: жердегі фототеодолиттік түсірілім, аэро- және ғарыштық түсірілім, су астындағы фототүсірілім. Қашықтан зондтау деректері әртүрлі карталарды жасау және жаңарту, қол жетімді емес және аз зерттелген аудандарды картаға түсіру үшін кеңінен қолданылады. Қашықтықтан түсірудің негізгі артықшылықтары - олардың жоғары егжей-тегжейі, үлкен аумақтарды қамту, қайталанатын суреттерді алу мүмкіндігі және қол жетімді емес аудандарды зерттеу [2].

ЖҚЗ деректері ауыл шаруашылығы дақылдарының, өсімдіктердің даму серпінін бақылау және өнімділікті болжау үшін таптырмайтын әдіс болып табылады.  ЖҚЗ деректерін тақырыптық өңдеу ауыл шаруашылығы қызметін басқаруды жетілдіруге мүмкіндік береді.

Агроклиматтық карталар. Агроклиматтық карталар олардың ауыл шаруашылығы өндірісінің объектілерімен және процестерімен өзара әрекеттесуіндегі климаттық жағдайларды көрсетеді. Ол кез-келген аумақтың агроклиматтық ресурстарының кешенін, жеке дақылдардың өсуінің климаттық жағдайларын және басқа процестерді сипаттайды.

Климат пен ауылшаруашылығы бір-бірімен тығыз байланысты, өйткені өсімдіктердің өсу кезеңі әрқашан температура мен ылғалдылыққа байланысты болады. Елдің агроклиматтық жағдайын зерттеу әр түрлі аудандардың ауылшаруашылық ерекшеліктері туралы дұрыс түсінік береді. Сондықтан, агроклиматтық карталар ауылшаруашылық карталарын құруда таптырмас көзі болып табылады [3].

Статистикалық материалдар. Ауылшаруашылық карталарын жасау үшін статистикалық материалдар кеңінен қолданылады. Ақпарат алудың негізгі көзі мемлекеттік ресурстар туралы деректерден тұратын және елдің ауыл шаруашылығы салаларының ағымдағы жай-күйі туралы түсінік беретін ресми статистика болып табылады.