Абай Құнанбаев

Кіріспе

Абай Құнанбаев-қазақтың көрнекті ағартушысы және демократы, ақын және ойшыл, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы. 1845 жылы Семей облысының Шыңғыс тауларында Тобықты руының старшинасы – Құнанбайдың бай отбасында дүниеге келген. Ақындар мен әңгімешілер онда туған халқына, оның тарихына және бай мәдени мұрасына деген сүйіспеншілік ұшқындығын тәрбиеледі , анадан ол күн сайын баялар айыптаған зорлық-зомбылық пен зұлымдыққа қарсы наразылықтар өскен жақсы жүректі мұра етті.

Абай өзінің шығармашылық қызметін ерте бастады. М.Әуезовтің айтуынша, 12 жасында ол өз достарының атынан өлең,әңгіме жазып, халық арасында тарата бастаған. 1886 жылдан бастап Абай өз шығармаларын өз атымен таратып, басып шығара бастады. Ол қазақ қоғамдық ойының ең өзекті мәселелерін қозғайтын мазмұнды туындылардың жеткілікті санын жазған. Оның алғашқы өлеңдер жинағы 1909 жылы қайтыс болғаннан кейін ғана Санкт-Петербургте жарық көрді.

Абай ұлттық ақын және философ болып қала береді. Оның поэтикалық сипаттамалары мен философиялық пайымдауларының тақырыбы қазақ халқының өмірі болды. Біз онда қазақтардың тұрмысын, әдет-ғұрпын және мінезін терең, шынайы және айқын суреттейтін суретшіні көреміз.Әлемнің объективті шындығын мойындай отырып, адамдардың білімді қабылдамайтынын,дегенмен, заттарды тек көзімен көріп, ақылмен білетінін жазды. "Көзімен көріп, құлағын тыңдап, қолын ұстап, тіліне тырысып, мұрнын иіскеп, адам әлемді біледі. Бұл сезімдер адамның санасында оң және теріс ұғымдар түрінде күшейеді"-деген. Адамның ақыл-ойын шындықты "бағалау өлшемі" деп санады.Ол ғылымды үнемі дамыта отырып, адам құдіретті бола алады деп сендірді.Күнделікті өмірдегі жаңалықтарды құптай отырып, патриархалды-феодалдық этикалық нормалардың реактивтілігін көрсетті. "Өсек, алдау, жалқаулық, ысырапшылдық "ол адамзаттың жауы деп санады және адамдардың табандылық, еңбек, терең ойлау, модерация, мейірімділік " сияқты қасиеттерін арттырды .Оның пікірінше, адамның бақыты- "бұл тек ажырамас ақыл мен жұмыс". Кедейлер мен байлардың жағдайындағы айырмашылықтарды көрсете отырып,әр адамның өз кәсібі болуы керек, халыққа пайда әкелуі керек деген.Әдебиетті халықты ағарту мен тәрбиелеудің маңызды құралы ретінде қарастыра отырып, ол ақындарды "шеберлік пен шындықты" біріктіретін өлең жазуға шақырды .

Адам осы ғарыштық "құмда – жерде" өз орнын тауып, өзін тауып, өзі болуы керек.Бұдан шығатыны:" Өзіңді таны " - бұл барлық халықтардың ежелгі философиялық бағыттарының бірі. Өзіңді таны – сонда сен ақиқатты табасың! Бұл постулат, ең алдымен, діни философиядан келеді. Бұл жерде Абай мен Ресейдің екі діни ойшылы – П. А.Флоренский мен Н. Бердяев арасында параллельдер салуға болады. Ғылым барлық ақиқатты ашпайтындықтан, Абай оның өзегі мен толықтығын табуға тырысады. 38-қара сөзінде Ол шындықты білу жолы туралы сұрақ қойып қана қоймай, танымдық көкжиектерді суреттеп," әлемді"," өздерін "және"Алланы" мәтінмен енгізеді. Ол шындықтың екі деңгейінің бар екендігі туралы нақты айтады: "жерден" шыққан шындық, ал адам оған ақыл арқылы барады, ал "таза шындықтың" шығу тегі басқа жерде жатыр – олардың құдіреті шексіз. "Тіпті жаратылыстың құпиясын Алланың табиғатын айтпағанда, адамдардың ең ақылдысы қол жетімді