Әлеуметтану ғылым ретінде

Дәріс 1

ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ

1. Әлеуметтану объектісі мен пәні

XVIII ғасырдың екінші жартысынан бастап философия (еуропалық дәстүрде ежелгі дәуірден бастау алады) «ғылымдар ғылымы» мәртебесін жоғалта бастайды. Одан экономика, құқықтану, тарихнама сияқты ғылымдар біртіндеп ерекшеленді. Олардың зерттеу нысаны әлі де жалғыз қалды – қоғам, бірақ бұл өте күрделі болып шықты және оның әртүрлі жақтары өздігінен дамып келе жатқан әлеуметтік ғылым пәндерінің тақырыбына айналды. XIX ғасырда.қоғам туралы тағы бір жаңа ғылым – әлеуметтану пайда болды.

Әлеуметтанудың тәуелсіз ғылымға бөлінуі 19 ғасырдың ортасында болды.

«Әлеуметтану» термині сөзбе-сөз «қоғам туралы ғылым» дегенді білдіреді. Бұл ғылымның негізін қалаушы француз философы және әлеуметтанушысы Огюст Конт (1798 - 1857) – «Позитивті философия курсы» еңбегінің авторы, адамзаттың интеллектуалды эволюциясын сипаттайтын «Үш кезең заңын» тұжырымдады. Позитивизмнің бірінші кезеңі – «алғашқы позитивизмнің» дамуы да оның есімімен байланысты. Ол алғаш рет әлеуметтану ұғымын қоғам туралы ғылыми білімнің жаңа жүйесін сипаттау үшін қолданды, әлеуметтануды екі негізгі бөлікке бөлді – әлеуметтік статика және әлеуметтік динамика. Әлеуметтанудың ерекшеліктерін, қоғамды зерттеуге әлеуметтанулық көзқарасты түсіну үшін жеке зерттеу саласын бөліп көрсету қажет. Ол үшін, ең алдымен, әлеуметтанудың объектісі мен тақырыбын бөліп көрсету керек.

Философия әлеуметтанудың негізі болып табылады. Белгілі бір ғылымның объектісі – зерттелетін құбылыстар шеңбері, ал ғылым пәні – белгілі бір ғылымға қызығушылық тудыратын объектінің сипаттамаларының, қасиеттерінің, қасиеттерінің жиынтығы.

Әлеуметтануды зерттеудің негізгі объектісі – қоғам.

Әлеуметтанудың ерекшелігі әлеуметтік құбылыстардың бүкіл кешенінен ол адами қатынастар, іс-әрекеттер және қоғам тұтас әлеуметтік жүйе ретінде қалыптасатын құрылымдық элементтер әлемімен тікелей байланысты қабатты бөлетіндігінде көрінеді.

Әлеуметтану пәні – бұл қоғамның әлеуметтік өмірі, яғни адамдар мен қауымдастықтардың өзара әрекеттесуінен туындайтын әлеуметтік құбылыстар кешені. «Әлеуметтік» ұғымы адамдардың қарым-қатынас процесінде олардың өміріне қатысты қоршаған ортаның әсерін білдіреді.

1.2. Әлеуметтанулық білімнің құрылымы

Әлеуметтану ғылым ретінде көп өлшемді және көп мақсатты мақсатқа ие.

1. Әлеуметтану құрылымының ең көп таралған критерийлерінің бірі-білім функциялары. Осы көрсеткішке сүйене отырып, үш деңгей бөлінеді:

1. Фундаменталды – мұнда әлеуметтанудың теориялық негізі жасалады, басқа ғылымдармен байланыс жүзеге асырылады;
2.         Қолданбалы – практикалық пайдаға бағытталған. Бұл әлеуметтік нәтижеге қол жеткізуге бағытталған теориялық модельдер, Әдістер, Зерттеу процедуралары, Әлеуметтік технологиялар, нақты бағдарламалар мен ұсыныстар жиынтығы. Нақты әлеуметтік фактілерді зерттеу;
3.  Әлеуметтік инженерия – ғылыми білімді практикалық енгізу деңгейі.

1. Зерттеу деңгейіне сәйкес оны ауқымды тәсіл деп те атайды, макро және микросоциологияны ажыратады. Макросоциология кең ауқымды әлеуметтік құбылыстарды (этностар, мемлекеттер, әлеуметтік институттар, топтар және т.б.) зерттейді. Микросоциология – тікелей әлеуметтік өзара әрекеттесу салалары (тұлғааралық қатынастар, топтардағы қарым-қатынас процестері, күнделікті шындық саласы). Бұл деңгейлерді әртүрлі жазықтықтарда орналасқан және бір-бірімен жанаспайтын деп қарастыруға болмайтынын есте ұстаған жөн. Керісінше, олар бір-бірімен тығыз байланысты.
2. Әлеуметтануда әлеуметтану салалары бойынша білімді құрылымдау моделі де дамыды. Әлеуметтану салалары өмірдің маңызды салаларын (экономикалық, саяси, рухани) немесе маңызды әлеуметтік субъектілердің (жеке тұлға, топ, қауымдастық, әлеуметтік институт, әлеуметтік ұйым) жұмыс істеуін қамтиды. Бірінші жағдайда, әлеуметтанудың экономикалық әлеуметтану, саяси әлеуметтану, әлеуметтік процестер әлеуметтануы, рухани өмір әлеуметтануы сияқты салалары ерекшеленеді (мысалы, әлеуметтанудағы психологиялық бағыттың негізін қалаушы - Г.Тард, ал Спенсер – әлеуметтанудағы органикалық мектептің негізін қалаушы және т. б.).

Арнайы әлеуметтанулық теориялар немесе олар жиі аталатындықтан, орта деңгейлі теориялар жалпы әлеуметтанумен салыстырғанда тар шеңберге ие. Арнайы теориялардың пәндік аймағы жеке құбылыстармен, процестермен, әлеуметтік өмірдің аспектілерімен шектеледі. Олардың міндеті – белгілі бір пәндік аймақтың әлеуметтік жүйенің тұтастығымен объективті байланысын орнату және осы салаға тән нақты ішкі қатынастар мен тенденцияларды анықтау. Бұл деңгейде арнайы әдістер мен әдістердің көмегімен нақты қызмет түрлері – әлеуметтік менеджмент, саясат әлеуметтануы, еңбек және т. б. пысықталуда.