Абай тіліндегі фразеологизмдердің аудармасы

Абай тіліндегі фразеологизмдердің аудармасы

Құнанбаевтың өлеңдері

Аннотация

Абай Құнанбаев (1845-1904) қазақтың ұлы ақыны, композиторы және философы. Абайдың қазақ мәдениеті мен фольклорына қосқан басты үлесі оның ұлы ұлтшылдықты танытатын, қазақтың халық мәдениетінен өрбіген поэзиясында жатыр. Оған дейін қазақ поэзиясының басым бөлігі қазақ даласы тұрғындарының көшпелі әдеттерін бейнелеген. Біз шетелдерді елімізбен, оның тарихымен, дәстүрлерімен және мәдениетімен таныстырғымыз келеді. Біз оны тек аудармалар арқылы елестете аламыз. Тек қазақ шығармаларын оқи отырып, шетелдік адамдар қазақтың кім екенін, олардың өмір салтын, ойларын және т.б. біле алады. Барлық ақпарат тек аударма арқылы келеді. Жақсы аударманың басты талабы-бұл табиғи немесе түпнұсқа сияқты тегіс оқылуы. Көркем аударма жеткілікті болуы керек, түпнұсқаға мүмкіндігінше сәйкес келуі керек. Аудармашылар түпнұсқа мәтінге адал болуы керек, олар бостандыққа жол бермеуі керек.

I.Кіріспе

Фразеологиялық бірлік - күрделі лингвистикалық (тілдік) құбылыс. Поэзиядағы фразеологиялық бірліктердің көркемдік рөлін түсіну, оларды анықтау және басқа тілге аудару оңай емес. Байрон, Пушкин және Абай сияқты ұлы ақындардың фразеологиялық бірліктерінің мағынасы мен көркемдік қызметін басқа тілдерге аудару білікті аудармашыдан терең білімді, ақындық дарындылықты қажет етеді. Аудармашының алдында бірнеше міндеттер тұр: фразеология теориясының негізгі мәселелерін білу; екі тілдің фразеологиялық бірліктерінің мағынасын терең білу; олардың мағыналарын, семантикасын, аудармадағы экспрессивті және стилистикалық ерекшеліктерін барабар беру. Осы мақсаттарды іс жүзінде жүзеге асыру аудармаға дейінгі талдау деңгейіне және аудармашының фразеологиялық бірлікті түсіндіруіне байланысты. Фразеологиялық бірліктерді аудармаға дейінгі талдаудың алғашқы кезеңдерінде де аудармашы көптеген қиындықтарға тап болады. Олардың негізгілері: фразеологиялық бірліктердің құрылымын анықтау; олардың мәтіндік, контекстік және жасырын мағынасын, мазмұнын, идеяларын түсіну; олардың көркемдік және эстетикалық функцияларын анықтау; аударма тілінде фразеологизмдерге толық және лайықты баламаларды табу; аударма тілінде фразеологизмдерге ең жақын баламаларды табу; аудармада фразеологиялық бірліктердің мағынасын сипаттап беру және т. б. Бұл міндеттердің әрқайсысы фразеологизмдерді аударудың белгілі бір кезеңіне сәйкес келеді.

Бастапқы кезеңдерде анықталған мәселелерді шешу үлкен маңызға ие. Екі тілді де толық білмейтін аудармашы оңай қателесуі мүмкін. Абай фразеологизмдерінің орыс және ағылшын тілдеріндегі қазіргі аудармаларында қателіктер жиі кездеседі. Олар бірнеше түрге бөлінеді. Біріншіден, аудармашы фразеологиялық бірлікті тұтастай біртұтас тұрақты бөлінбейтін тіркес ретінде қабылдамайды, керісінше оны сөзбе-сөз бөліп, аударады. Бұл сөз тіркесінің мағынасын бұзады. Екіншіден, аудармашы түпнұсқадағы бұл фразеологиялық бірліктердің бар баламасын орыс тілінде таба алмайды. Үшіншіден, төл тілде қолданылған бейнелік бірліктерді фразеологиялық бірлік ретінде қабылдап, сол қалпында аударады. Сондықтан мұндай жағдайларда түпнұсқаның мазмұны, мағынасы, көркемдік ерекшеліктері жеткілікті дәрежеде берілген деп айта алмаймыз.

Негізгі талап-аудармашы басқа тілдің ұқсас фразеологиясын қолдана отырып, фразеологиялық бірлікті аударуға тырысуы керек. Алайда, көп жағдайда аудармашылар аударма тілінде тиісті фразеологиялық бірліктерді таба алмайды. Мұндай жағдайларда аудармашы аударманың басқа танылған әдістерін қолдануы керек, мысалы: бақылау, сипаттамалық, лексикалық, таңдамалы аударма және контекстік ауыстыру.

Фразеологизмдерді аударуда лексикалық, грамматикалық, семантикалық түрлендірулер қолайлы, орынды жерде қолданылса, қолдануға болады деп ойлаймыз.