Өнер және музыка мәдениеті (XIX ғасыр аяғы-XX ғасыр басы)

 Элеуметтік және гуманитарлык ғылымдар кафедрасы

БӨЖ

Тақырыбы: Өнер және музыка мәдениеті(XIX ғасыр аяғы-XX  ғасыр басы)

Орындады: Сапархан Мерей

Факультет: Жалпы медицина

Топ: 122

Қабылданды: Байжиенова Қ.Т

Астана 2022

Жоспары:

• Кіріспе
• 1.XIX ғасырдың соңындағы музыка мәдниеті
• 2.XX  ғасырдағы өнер мен музыка
• Қорытынды
• Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақтың кәсіпқой әншілері мен аспапшыларының ауызша тараған музыкасы мал шаруашылығынан бастау алған.  Музыкалық орындаушылық әлеуметтік мағыналы қарым-қатынаспен ұштасып, музыканттың рухтардың таңдаулы өкілі және жалпыадамзаттық принциптердің инкарнациясы ретіндегі мәртебесі өте жоғары болды.  Мақалада 1920 жылдардан бастап, ең алдымен қазақ қоғамындағы жойқын ұжымдастырудың, сондай-ақ урбанизация мен вестернизацияның нәтижесінде орын алған күрделі өзгерістер және олардың дәстүрлі мәдениетке ықпалы қарастырылып, мемлекеттік патронаждың дәстүрлі музыка өнеріне идеологиялық әсері қарастырылады.  .  Қазақтың дәстүрлі әншісі мен аспапшысы ауыл/малшылық контекстте кәсіби әртіс ретінде ұлғайып келе жатқан маргинализацияға тап болған кезде, Құрманғазы атындағы жаңа халық аспаптар оркестрі полифонияға «секіруімен» социалистік қоғамдағы прогрестің ресми символы болып саналды.  1960 жылдардан бастап дәстүрлі қазақ мәдениетін сақтауға және дамытуға деген жаңа көзқарас қазақ музыкасының болашақ ұрпақтың рухани серігі болып қала беруін қамтамасыз ететін жаңа орындаушылық контекстер мен тәрбиелік тәсілдерге әкелді. Қазақ халқының өмірі мен тұрмысын бейнелеуге орыстың прогресшіл суретшілері үлкен үлес қосты.  Түрлі экспедициялар құрамында Қазақстанда болған суретшілер Б.Смирнов, О.Федорченко, П.Кошаров өз шығармаларында халық өмірін бейнелеген.  Орыстың атақты суретшісі В.Верещагиннің шығармашылығында Қазақстан және Орта Азия тақырыбы ерекше орын алды.  «Лепсі өлкесін қоршап тұрған таулар» картинасында ол қазақ өлкесінің сұлулығын шебер жеткізеді.  Оның барлық шығармаларын суретші Н.Хлудов қазақ тақырыбына арнаған.  Оның 100-ден астам картиналары, акварельдері мен эскиздері сақталған.  Суретші «Мал айдау», «Отын үшін» картиналарында қазақ даласын зор сүйіспеншілікпен бейнелеген.Қазақтардың қолданбалы өнерінің тарихы тереңде жатыр.  Халық шеберлерінің бұйымдары 19 ғасырда Петропавл мен Көкшетаудағы ірі көрмелерде (1876) көрсетілді.  Керемет сырмақтар – төсек киіз кілемдер, тұскиіз – қабырғалық киіз кілемдер ұсынылды.  Оларды безендіру үшін қазақ ою-өрнегінің үш түрі қолданылған: геометриялық, гүлдік, зооморфтық.  Күміс пен сүйектен тігілген ер-тұрмандар мен ат әбзелдері кең тараған.  Әйелдер мен ерлердің киімдерін жасауда кесте тігу кеңінен қолданылды.  Ауылдарда қазақ шеберлерінің ағаш бұйымдары (кебеже,төсек ағаш, сандық) зауыттықтармен сәтті бәсекеге түсті.  Металл бұйымдары кең тарады.  Шебер зергерлер керемет зергерлік бұйымдар жасады.  Қазақтың зергерлік бұйымдары, ұлттық киімдері 1868 жылы Парижде өткен дүниежүзілік көрмеге қойылды.  Орыс жұртшылығы қазақтың музыкалық аспаптарымен 1872 жылы Мәскеуде өткен көрмеде танысты.

Музыкалық өнер.

19 ғасырдың 2-жартысындағы қазақ классикалық музыкалық шығармаларының негізгі мотиві – халықтың езгілерге қарсы азаттық күресі.  Бұл шығармаларда қазақ халқының ұлттық болмысының ерекшеліктері: мейірімділік пен жомарттық, батырлық пен жан дүниесінің кеңдігі көрініс тапты.

 Тәттімбет Қазайғайұлы (1815–1862) – көрнекті күйші-композитор, 19 ғасырдағы қазақтың классикалық домбыра музыкасының негізін салушылардың бірі, шертпе күйдегі теңдесі жоқ автор және күйшінің орындаушысы.  Тәттімбет қазіргі Қарағанды ​​облысы Қарқаралы ауданы жерінде дүниеге келген.  Орта жүздің Қаракесек руынан болған.  Тәттімбетті 13-17 ғасырларда жасалған күй-аңыздар мен эпостық күйлер қызықтырды. 1842-1845 жылдары Тәттімбет Қарқаралы уезінде болыс билеушісі болды, бірақ өз еркімен қызметінен кетті.  1855 жылы делегация құрамында ол Петербургке барып, II Александрдың тәж кию рәсіміне қатысты.  Тәтімбеттің 40-тан астам күйлері сақталған.  Тәттімбет дәстүрлі юойдың классикалық үлгілеріне ие: «Боз айғыр», «Бозторғай», «Алшағыр».  Қазақ аспаптық музыкасының таңдаулы туындыларына оның «Саржайлау», «Былқылдақ», «Көкейкесті» күйлері жатады.