Қытайдың негізгі аумақтық өзгерістері

Бекпатша Еркеназ

Эссе

Қытайдың негізгі аумақтық өзгерістері

    Қытай – әлемдегі ең көне мемлекеттердің бірі және мыңдаған жылдар бойы көптеген аумақтық өзгерістерді бастан өткерген ел. Бұл өзгерістер елдің күшеюі немесе әлсіреуі, көрші мемлекеттермен соғыстар, дипломатиялық келісімдер және ішкі саяси процестер арқылы жүзеге асты. Қытай тарихында шекаралар бірнеше рет кеңейіп, кейде тарылып отырды. Бүгінгі Қытайдың аумақтық құрылымы осы тарихи процестердің нәтижесі болып табылады.Қытайдың ежелгі дәуірдегі аумақтық қалыптасуы Хуанхэ мен Янцзы өзендерінің маңында басталды. Алғашында шағын мемлекеттерден құралған Қытайды б.з.д. 221 жылы Цинь әулеті біріктіріп, алғашқы орталықтандырылған империяны құрды. Осы кезеңде Қытайдың шекаралары кеңейіп, мемлекет өз билігін солтүстік және оңтүстік аймақтарға тарата бастады. Хань әулеті билікке келгеннен кейін Қытай одан әрі кеңейіп, қазіргі Солтүстік Вьетнам, Кореяның кейбір бөліктері және Орталық Азиядағы бірнеше аймақтар Қытайдың ықпалында болды.

    Орта ғасырларда Тан әулеті кезінде Қытай Орта Азияға дейінгі жерлерді бақылауға алып, Жібек жолын өз қолына қаратты. Бұл кезеңде Қытай халықаралық сауда мен мәдени ықпалы арқылы аймақтық державаға айналды. Алайда кейінірек Тан әулеті әлсірегеннен кейін, Қытай бірнеше ұсақ мемлекеттерге бөлініп, шекаралары тарылды. Юань әулеті билікке келгенде (1271–1368 жж.), Қытай тарихындағы ең үлкен аумақтық шекараларға жетті. Бұл кезеңде моңғолдар Қытайды басқарып, оны өздерінің Ұлы Моңғол империясының бір бөлігіне айналдырды. Бірақ бұл билік ұзаққа созылмай, Қытай қайтадан тәуелсіздікке қол жеткізді.Мин әулеті кезінде Қытай сыртқы әлемнен оқшауланып, негізінен қорғаныс саясатын ұстанды. Осы кезеңде ел шекарасын қорғауға көп көңіл бөлді және Ұлы Қытай қорғанын нығайтты. Бірақ Цин әулеті билікке келгеннен кейін (1644–1912 жж.), Қытайдың аумағы қайтадан кеңейіп, ел тарихындағы ең ірі территориялық шекаралар қалыптасты. Осы кезде Тибет, Шыңжаң, Тайвань және Моңғолия Қытайдың құрамына енді. Алайда, ХХ ғасырда Қытай тағы да аумақтық тұрақсыздыққа ұшырады.