Қазақстандағы татар диаспорасы

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

А. Мейрбек

Қазақстандағы татар диаспорасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В021014 – «Шетел филологиясы:түрік тілі» мамандығы

Астана 2019

КІРІСПЕ.......................................................................................................4

I ҚАЗАҚ-ТАТАР ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ

1.1Қазақстанның этникалық тарихындағы татар этнонимі....................7

1.2Қазақстандағы татарлардың білім беру жүйесі.................................11

II ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТАТАР ДИАСПОРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫНЫҢ НЕГІЗІ

2.1 Татарлардың этникалық және саяси тарихы....................................18

2.2 Татар диаспорасының демографиялық құрылымы..........................23

III ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТАТАР ДИАСПОРАСЫ

3.1 Қазақстандағы татарлардың этномәдени ерекшеліктері..................34

3.2 Татар халқының білім деңгейі.............................................................46

ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................52

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................56

ҚОСЫМША 1..............................................................................................59

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан көпэтносты мемлекет болып табылады,сондықтан республиканың қалыптасу және даму тарихындағы әрбір этностың орны мен рөлін зерделеу өзекті болып табылады. XVIII-XIX ғасырларда зерттеу кезеңін таңдау кездейсоқ емес болды,өйткені дәл осы уақытта Шығыс Қазақстан аумағында татар диаспорасы өкілдерінің қарқынды қалыптасуы орын алады. Осы аймақтың татарлары өзінің негізгі массасында саудамен айналысатыны белгілі: «Вятка, Казанская, және Тоболь губерниясы Түмен уезінен осында қоныс аударған татарлар өнеркәсіпте және, әсіресе сауда-саттықта іскер, еңбекқор».

Қазақстандағы диаспораның қалыптасуы туралы әңгімені бастамас бұрын «диаспора» туралы ұғымға түсінік берген жөн. Бұл ұғым біздің дәуірімізден бұрын 722 жылы және 586 жылы Палестинадағы ежелгі еврей мемлекеттері — Израиль және Иудия патшалықтарын Ассирия мен Вавилон жаулап алғаннан кейін еврейлер дүние жүзіне шашырап кетуіне орай туған. Еврейлер барған жеріндегі жергілікті халықтардың тілін қабылдап қана қоймай, өздерінің тілін, дінін, мәдениетін, салтын сақтап қалған. Сондықтан бұл құбылыс «диаспора» деген грек сөзімен аталған «шашыраңқы» немесе «елінен жерінен ажыраған» деген мағына береді.

Қазақ жеріңдегі диаспоралардың тарихын таразыға салып, ғылыми тұжырымдар жасасақ "Диаспора дегеніміз—халықтың (этностық қауымдастықтың) белгілі бір бөлігінің өзі қалыптасқан елден тыс жерде отанымен біріздену сезімін сақтауда болатындар". Осы тұжырымның төңірегіне тоқталатын болсақ, кейбіреулер Қазақстанда ұлт деңгейіне кетергісі келетіндердің бәрі диаспора болып шығады. Ғылымға сүйенсек, орыстардың санының көптігіне қарасақ та, қарамасақ та ол диаспора ұғымының еншісінде. Олардың өздерінің тарихи отаны бар. Украиндар да, немістер де, кәрістер де, татарлар да, өзбектер де солай. Ұйғырлар мен күрдтердің төл мемлекеті болмағанымен, олардың маңдайына жазған тарих- тағдырдың өз сыбағасы бар. Сол себепті олар да диаспора шеңберінен шыға алмайды. Сондықтан қай жағынан алғанда да еліміздегі диаспора өкілдерін ұлттар деңгейіне көтеруге ешқандай негіз жоқ деп түйіндеуге болады.

«Татарлар» атауы, дереккөздердің бірі – «скифтерден татарларға дейін» домонголь тамыры бар. «Татарлар» деген екі ұғымды ажырату керек: олардың бірі этникалық топтың тікелей атауын білдіреді, екіншісі – белгілі бір кешенді құрайтын тайпалар тобы үшін ұжымдық атау, тіпті оған әртүрлі текті тайпалар кірсе де ("моңғолдар"ұғымында да осындай бөліну бар). Ұзақ уақыт бойы татарлар қағанаттың барлық түркі тілді халықтары деп аталды. Өз кезегінде, олардың көпшілігі бұл атауды алды, өйткені. көптеген ғасырлар бойы ол төзімділікті, ұлылықты және өткізбеуді бейнелейді.