Абай және өнер

Абай және өнер

Ақын ғана емес, музыкант, философ, ағартушы, қоғам қайраткері болған Абайдың тұлғасы ерекше көп қырлы.

Абай Құнанбаевтың қоғамдық-саяси көзқарастары өз халқына деген шексіз сүйіспеншілікпен, қарапайым халықтың тұрмысын жақсартуға деген шынайы ұмтылыспен қаныққан. Бұл ойлар, әсіресе, оның «Қалың елім қазағым», «Сегіз аяқ» атты өлеңдерінде өрбіген. Оларда Абай қарапайым адамның мүшкіл халін көрсетеді, билеуші ​​топтардың өз халқының мұң-мұқтажын ойлағысы келмейтіндігін айыптайды.

Абайдың негізгі этикалық-философиялық шығармасы – «Абайдың қара сөздері» . Онда Абай өз ойынша, қазақ халқын ғасырлық зұлматтан шығаруға мүмкіндік бермеген мәселелерге тоқталған. Сонымен бірге, «Қара сөздері» қиын-қыстау күндердің артта қалып, қазақтың өзге ұлттар арасынан лайықты орын алуына сенім мен үмітке  толы.

Абайдың қоғамдық қызметі болыс билеушісі қызметін атқарумен байланысты болды, ол жерде қарапайым халықтың ісін шешуде бейтараптығымен, әділдігімен көзге түсті.

Абай қазақ даласында тұңғыш рет білім мен ағартыушылықты өзінің өмірлік кредосы деңгейіне көтерді. Әрине, оған дейін де қазақ ғылым мен білімнің қадірін білген. Абайдың жаңашылдығы – білімді ұстаным етіп көрсетуінде. Сонымен бірге ол бірінші болып қоғамдық дамудың принциптерін белгіледі. Иә, олар дамудың, жаңарудың заңдылықтары бар екенін білді, бірақ прогрестің жоғары сатысындағы халықтардың болуы мүмкін екеніне мән бермеді. Міне, сондықтан да Абай – даму мен өрлеудің арасын сызып, «Оян, қазақ!» деп ұрандатқан алғашқы тұлға.

Абай жаңа ойлау, таным жүйелерін дамытып, Шығыс пен Батыс мәдениеттерінің арасына көпір болып, араб, парсы, орыс, неміс, поляк, венгр, ағылшын тілдерінің рухани жетістіктерін қазақ мәдениетіне әкелді. Оның: «Мейірімді, озық қарым-қатынас, адамдар арасындағы достық қарым-қатынас өркениетті тудырады» деген сөздері бүгінде бұрынғыдан да өзекті.

Абай қазақ халқының мәдени-рухани әлеуетінің жолдарын алғашқылардың бірі болып ашты, Орта Азия этностарының бай-феодалдық артта қалуына мызғымастығы туралы империялық-отаршылдық көзқарастардың күмәнін сейілте білді. Ол, ең алдымен, белгілі бір тарихи кезеңде қазақ қоғамы ұлттық, қоғамдық-саяси ой-пікірлерді, қазақ халқының бірлігін нығайтуға, әлеуметтік-мәдени дамуына бағытталған идеяларды басшылыққа алса, артта қалуды жеңуге болатынын алға тартты.